O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

hiy  komediya»  asarlarida  bayon  etilgan.

2  Qarang:  Suiaymonova  F.  Sharq  va  G ‘arb.  Toshkent,  1997,  346—400-betlar; 

Kornilov  N.  Tafakkur  karvonlari.  Toshkent,  1999,  56— 120-betlar.

75

---

zid  o'laroq  axloqni  hamma  fanlardan,  hatto  teologiyadan, 

metafizikadan  ham  ustun  qo‘yadi.

Dante  o‘zining  «Bazm»  asarida  insonning  insoniyligini  aniq- 

lovchi  mezonlami  yaratishga  urinadi.  Uning  fikriga  ko‘ra,  inson­

ning  insoniyligini  ifodalovchi  eng  muhim  xususiyat  sahiylik, 

olijanoblikdir.  Shoirning  tushuntirishicha,  inson  umri  to ‘rt  asosiy 

faslni  bosib  o‘tadi:  birinchisi  —  yoshlik,  u  i'ssiqlik  va  namlikka 

monand;  ikkinchisi  —  balog‘at,  unga  issiqlik  va  quruqlik  xos; 

uchinchisi  —  keksalik,  unda  sovuq  va  quruqlik  mavjud;  to‘rtinchisi

—  qartayish,  unda  sovuqlik  va  namlik  bor.1  «Bazm»da  e’tirof 

etilishicha,  inson  tabiat  sirlarini  bilishga  qodir.  Xuddi  shuning 

uchun  ham  inson  doimo  bilimga  intiladi,  unga  ehtiyoj  sezadi. 

Bilim  ruhimizning  oliy  xususiyatidir  va  inson  uchun  bilim  olish 

eng  yuksak  lazzatdir,  deydi  Dante.

Dante  «Monarxiya»  (1312—1313-y.)  nomli  asarida  o'zining 

siyosiy  va  g‘ayridiniy  qarashlarini  bayon  qiladi.  Cherkov  va  Rim 

papasini  davlatni  idora  qilish  ishlariga  aralashmasligi  zarur,  deb 

hisoblaydi.  Sharqning  mashhur  mutafakkiri  Ibn  Rushd  izidan 

borib,  ruhoniylarning  saltanatni  boshqarishlarini  inkor  etadi. 

Adolatli  hukmdor  boshchiligida  yagona  davlat  qurish  g‘oyasini 

ilgari  suradi.  Siyosiy  tarqoqlik  tufayli  jabr-zulm  ko‘rgan  Italiya 

xalqlarini  birlashtirib,  urushlarni  yo‘q  qiluvchi  tuzum  —  jahon 

imperiyasi  o‘rnatish  haqidagi  g‘oyalarni  targ‘ib  qiladi.  Turli 

hududlarda  yashovchi,  turli  diniy  maslakdagi  kishilar  orasida 

ham  q&ndaydir  bir  yaqinlik,  o‘xshashlik,  umumiy  tomonlar, 

bir  ibora  bilan  aytganda,  umuminsoniy  fazilatlar  bor,  degan 

xulosaga  keladi.  Yevropa  tarixida  birinchilardan  bo‘lib  «umuminsoni- 

yat»  tushunchasini  badiiy-falsafiy  adabiyotga  kiritadi.  Xuddi  shu­

ning  uchun  ham  xristian  dini  ulamolari  Dantening  «Monar­

xiya»  asarini  kuydirish,  asar  muallifining  xokini  qabrdan  chiqarib 

tashlashni* Italiya  hukmdorlaridan  talab  qila  boshlaydilar.  Ammo 

Ravenna  hokimi  Danteni  himoya  qiladi.

Dantega  dunyoviy  shon-shuhrat  keltirgan  buyuk  asari  «Ilohiy 

komediya»dir.  Asar  nafaqat  uning  g‘oyaviy-siyosiy  qarashlari- 

ning  yakuni,  badiiy  tafakkurining  toji  bo‘lib  qolmasdan,  balki 

umuman  o‘rta  asr  madaniyatining  yakuni  edi.  Ayni  paytda  Yevropa 

badiiy  adabiyotining  kelajakdagi  yo‘lini  aniqlab  beruvchi  yirik 

ahamiyatga  molik  ijtimoiy  voqea  edi.