O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

to ‘plam»  asarlarida  bayon  etilgan.

63

---

Inson  qalbi  tanasiz,  materiyasiz  mavjud  bo'ladigan  sof,  ma’naviy 

shakl,  materiyaga  bog‘liq  bo‘lmagan  substansiyadir.  Uning 

o‘lmasligi  va  yo‘q  bo‘lib  ketmasligi,  shu  bilan  izohlanadi.  Chunki 

qalb  substansiya  bo‘lgani  uchun  yo‘qolmas,  sof  shakl  bo‘lgani 

uchun  buzilmasdir.

Inson  axloqiy  fazilatlari  haqida  fikr  yuritgan  Foma  Akvinskiy 

har  bir  kishi  axloqiy  faoliyatining  asosini  xohish-istak,  erk 

tashkil  etmog‘i  darkor,  deb  hisoblaydi.  Bu  yerda  Foma  Akvin­

skiy  Avgustin  qarashlariga  zid  fikr  yuritadi.  Ezgulikka  qaratilgan 

inson  faoliyatini  qattiq  hurmat  qiladi.  Uning  fikriga  ko‘ra,  ezgulik 

to ‘rt  ko‘rinishda,  chunonchi:  donishmandlikda,  jasurlikda, 

mo‘tadillikda  va  adolatparvarlikda  namoyon  bo‘ladi.  Shuningdek, 

unga  yana  uchta  xristianlikka  xos  fazilatlarni:  ishonch,  umid  va 

muhabbatni  qo'shib  qo‘yadi.

Foma  Akvinskiyning  ezgulik  to‘g‘risidagi  ta’limoti  o‘ta  mu- 

rakkab  bo‘lishi  bilan  birga,  markaziy  g‘oyasi  juda  soddadir.  Uning 

e’tirof  etishicha,  insonda  aqlning  boMishi  tabiiy  bir  hoi,  shun­

day  ekan,  kimki  aqlga  qarshi  chiqsa,  o‘sha  kishi  insonga  ham 

qarshi  bo‘ladi.  Chunki  aql  erkdan  ustun  turadi,  uni  ulug‘laydi 

va  boshqaradi.  Xullas,  Foma  Akvinskiy  erkka  nisbatan  aqlni 

qadrlaydi,  yuksaklikka  ko‘taradi.

Foma  Akvinskiy  jamiyat  a’zolarining  ma’naviy  va  ijtimoiy 

muammolari  haqida  bosh  qotiradi.  Ushbu  muammolarni  Yunon 

faylasuflariga  o‘xshab  jamiyat  va  davlat  doirasida  o'rganadi. 

Uning  fikriga  muvofiq,  davlat  barchaning  farovonligi  haqida 

qayg‘urishi  uchun  yashamog‘i  darkor.  Lekin  u  jamiyatda  mavjud 

bo'lgan  turli  tabaqaga  mansub  kishilarning  teng  bo‘lishiga  mut- 

laqo  qarshi  edi.  Hamma  Xudoga  bo'ysunishi,  barcha  xristianlar 

orzu  qilgan  ezgulikning  asosini  tashkil  etmog'i  lozim,  degan 

fikrni  olg‘a  surar  edi.