O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

o ‘sha

  odam 

bolasida

  nega  yaxshilik  bilan 

yomonlik,  to‘g‘rilik  bilan  yolg'onchilik,  adolatpeshalik  bilan  adolat­

sizlik  mavjud  bo‘ladi?  Inson  o'zining  ma’naviy  qiyofasidagi  ush­

bu  ziddiyatlarni  bartaraf  etish  uchun  asrlar  osha  kurashdi.  Bun­

day  muammolar  yechimini  ba’zan  dindan,  ba’zan  fandan  qidir- 

di.  Boshqacha  aytganimizda,  inson  hayotga  va  o‘limga  hamisha 

o‘zining  munosabatini  bildirdi.  Xuddi  shuning  uchun  ham  ushbu 

muammolar  insoniyat  madaniyatining  markazida  bo‘ldi.

Jahon  madaniyati  tarixi  guvohlik  berishicha,  inson  o‘z  um- 

rini  uzaytirish,  hayotini  yanada  sermazmun  qilish,  uni  har 

tomonlama  boyitish,  ko'proq  yashash  uchun  uzluksiz  intilib 

keldi.  Ji

smonan

  abadiy  yashash  uchun  imkoniyat  bo‘lmasa,  ruhan 

yashash,  axloqiy  jihatdan  o'limni  yengish  yo‘llarini,  uslublarini 

qidirdi.  Aniqroq  qilib  gapiradigan  bo'lsak,  inson  hamisha  ha- 

yotdan  qoniqmaslik  tuyg'usi  bilan  yashadi.  Bu  holat  hozir  ham 

davom  etayotir.

Insonning  hayotdan  qoniqmaslik,  barcha  orzu-umidlari  to‘la

391

---

ushalmasligi  bir  tomondan,  uning  yashashi,  ijodiy  faoliyat 

ko'rsatish  uchun  qudratli  qo‘zg‘atgich  vazifasini  bajarsa,  ik­

kinchi  tomondan,  xuddi  shu  qudrat  insonning  turli  qobiliyat- 

larini,  malakalarini,  iste’dodlarini  har  tomonlama  rivojlantirish- 

ga  yordam  beradi.  Har  bir  kishi  hayotining  mazmunini  shu 

holat  tashkil  etadi.

Inson  o‘zining  barcha  orzu-umidlarini  jamiyat  orqali  ro'yobga 

chiqarmoqchi  bo'ladi.  Lekin  jamiyat  zamonlar  o'zgarishi  bilan 

o'zgarib  turadi.  Tarixiy  sharoit  o'zgarib  turishidan  qat’i  nazar 

insonning  hayoti,  turmush  tarzi  jamiyat  bilan  uzviy  bog'liq 

bo‘ladi.

Ushbu  aloqadorlik  mexanizmida  shaxsiylik  bilan  ijtimoiylik, 

ya’ni  yakka  shaxs  manfaati  bilan  jamiyat  manfaatining  uyg‘unligi, 

bir-biriga  mos  bo'lishi  katta  ahamiyatga  ega  bo‘ladi.  Inson  man­

faati  jamiyat  manfaatiga  mos  tushmasa,  ulaming  orasidagi  zid- 

diyat  keskinlashib  boraverdi.  Bunday  ziddiyatlaming  keskinlashib 

borishi  insonning  jamiyatdan  begonalashib  borishiga  sabab  bo'ladi. 

Shuning  uchun  ham  inson  jamiyatda  ijtimoiy  adolat  normala- 

rining  qaror  topishi,  demokratik  prinsiplarning  hukmronlik  qi- 

lishi,  shaxs  bilan  jamiyat  orasidagi  ziddiyatlarni  bartaraf  etish 

zarurligini  asrlar  osha  orzu  qildi.

Inson  hayotining  mazmuni  faqat  bir  o‘zining  orzu-umid- 

lari,  istaklarini  ro‘yobga  chiqarish,  ehtiyojlarini  qondirish,  faqat 

o‘zi  uchun,  o‘zining  manfaati  uchun  yashashdan  iborat,  degan 

ma’noni  bildirmaydi.  Chinakam  inson  darajasiga  ko'tarilgan  bio- 

sotsial  mavjudot  hamisha  el-u  yurt,  millat  manfaati  haqida  ham 

bosh  qotiradi.  El-yurt,  millat  manfaati  haqida  o'ylamaydigan, 

erta-yu  kech  o‘z  manfaati  haqida  o'ylaydigan  kimsalarni  mash­

h u r  rus  yozuvchisi  Lev  Tolstoy  «hayvonlashgan  shaxs» 

(животная  личность)  deb  atagan  edi1.

Mamlakatimiz  bozor  iqtisodiyotiga  o'tayotgan  hozirgi  sharoitda 

faqat  o‘z  manfaatini  o ‘ylaydigan,  insof,  diyonat,  aql-farosat 

nidosiga  quloq  solmaydigan  «hayvonlashgan  shaxslar»  soni 

ko‘payib  ketdi.  Bunday  kimsalar  o‘z  manfaatlari  yo‘lida  har