O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol


  Бодалев  A.A.  Восприятие  и  понимание  человека  человеком.  М .,  1982



Download 10,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet376/412
Sana12.09.2021
Hajmi10,33 Mb.
#172143
1   ...   372   373   374   375   376   377   378   379   ...   412
Bog'liq
Inson falsafasi. Choriyev A

1  Бодалев  A.A.  Восприятие  и  понимание  человека  человеком.  М .,  1982; 

Фролов  И Т .  Перспективы  человека.  М .,  1983;  Коган  JI.H.  Человек  и  его 

судьба.  М .,  1988  va  boshqalar.

383



umri  bosqichlarining  (bolalik,  o ‘smirlik,  yoshlik,  yetuklik, 

keksalik)  o‘ziga  xos  biologik  xususiyatlaridir.  Masalan,  xotin- 

qizlarning  bola  tug‘ish  davri  o‘rtacha  15—49  yoshga  to ‘g‘ri  ke­

ladi.  Xuddi  shuningdek,  inson  degan  biologik  mavjudot  qaysi 

yoshda  gapirishni  boshlaydi?  Qaysi  yoshda  uylanadi  yoki  tur- 

mushga  chiqadi?  Qaysi  yoshda  jinsiy  aloqa  qilishni  boshlaydi? 

Ushbu  savollarga  bo‘lgan  javoblar  ham  insonning  boshqa  bi­

ologik  mavjudotlardan  tub  farq  etuvchi  xususiyatlari  mavjud 

ekanligini  isbotlaydi.

Insondagi  biologik  xususiyatlar  turg'un  yoki  o'zgarib  turishi 

mumkin  ekanligini  unutmaslik  lozim.  Inson  irqi  turg‘un  biologik 

xususiyat  bo‘lsa,  insondagi  fiziologik  xususiyatlar  o'zgarib  turuv- 

chidir.  Ya’ni,  inson  irqi  uzoq  vaqtlardan  buyon  o'zgarmasdan, 

barqarorligicha  turgan  bo'lsa,  uning  gavda  tuzilishi  esa  zamonlar 

almashishi  bilan,  u  yashayotgan  tabiiy  muhitning  o'zgarishi 

bilan  o‘zgarib  turgan.  Bu  esa  inson  irsiy  (genetik)  xususiyatla- 

rining  o ‘zgarib  borishiga  ham  sabab  bo‘lgan.

Insonning  biologik  xususiyatlari  haqida  gapirganda,  uning  har 

bir  vakilining,  ya’ni  har  bir  kishining  o‘ziga  xos  takrorlanmas, 

ota  yoki  onasi  tufayli  vujudga  kelgan  genetik  xususiyatlarga  ega 

boiishini  ham  unutmaslik  darkor.  Ushbu  nodir  betakrorlik  tabi­

iy  va  ijtimoiy  omillar  yordamida  kuchaytirilishi  yoki  so‘ndirilishi 

ehtimoldan  xoli  emas.  Inson  zotida  hali  foydalanilmagan  cheksiz 

imkoniyatlar,  qobiliyatlar  va  talantlar  mavjud  ekanligini  tan 

olish  insondagi  tabiiylik  bilan  ijtimoiylik  orasidagi  dialektik  alo- 

qadorlikni  o'rganish  jarayonining  eng  muhim  prinsiplaridan 

biridir.

Insondagi  tabiiylik  bilan  ijtimoiylik  orasidagi  o‘zaro  dialektik 

aloqadorlik  mexanizmini  o ‘rganish  jarayonida  har  bir  kishining 

o‘ziga  xos  xususiyatlari  mavjud  ekanligini  tan  olmaslik,  ama- 

liyotda  qobiliyatli,  talantli,  iqtidorli  kishilarni  kamsitishga,  ular- 

ni  jamiyatning  oddiy  ijroclji  «murvatchalariga»  aylantirib  qo‘ydi. 

Qobiliyatli,  talantli  kishilarni  qobiliyatsiz,  loqayd  kishilar  bilan 

tenglashtirish  ijtimoiy  adolat  norma  va  prinsiplariga  zid  ekan­

ligini  ham  unutmaslik  zarur.

Inson  tabiiy  va  ijtimoiy,  boshqacha  aytganimizda,  bir  vaqtning 

o'zida  ham  ijtimoiy,  ham  organik  olamga  taalluqli  ekanligi  uning

384



mohiyatini  tushunib  olishda  bir  qator  muammolarni  keltirib 

chiqaradi.  Ushbu  muammolar  orasida  quyidagi  ikki  muammo 

haqida  to‘xtalib  o'tmoqchimiz.

Aristotel  insonning  mohiyatida  hayvoniy  (biologik)  va  siyosiy 

(ijtimoiy)  boshlang‘ich  asos  borligini  inobatga  olib,  uni  «siyo­

siy  hayvon»,  degan  edi.  Munozara,  bahslarga  sabab  bo‘lgan 

mulohaza  shundan  iboratki,  o'sha  ikki  boshlang‘ich  asosning 

qay  biri  inson  faoliyati,  his-tuyg‘ularini  belgilashda  asosiy  rol 

o‘ynaydi?  Insonda  tabiiylik  (biologik)  va  ijtimoiylikning  o'zaro 

aloqadorligi  qanday  sodir  bo'ladi?

Yuqorida  biz  inson  bolasining  har  biri  o‘ziga  xos  takrorlan- 

mas  xususiyatlaiga  ega  ekanligi  haqida  to'xtalib  o‘tgan  edik.  Qizig‘i 

shundaki,  biz  kishilarni  ba’zi  biologik  belgilariga  qarab  (masa­

lan,  yoshi,  jinsi)  ma’lum  guruhlarga  birlashtiramiz,  boshqa  bi- 

rovlarini  esa  ijtimoiy  belgilariga  (masalan,  kasbi,  mutaxassisligi, 

ish  staji  va  boshqalar)  qarab,  yana  allakimlami  insondagi  tabi­

iylik  (biologik)  va  ijtimoiylik  orasidagi  aloqadorlikka  qarab  ma’lum 

tabaqalarga  birlashtiramiz.  Shunday  ekan,  o‘sha  belgilarga  qarab 

tabaqalashtirilgan  guruhlaming  (masalan,  xotin-qizlar)  biologik 

o‘ziga  xosligi  jamiyat  faoliyati  uchun  ahamiyatga  egami?

Ushbu  muammolar  atrofida  faylasuflar  va  boshqa  insonshu- 

nos  olimlar  orasida  uzoq  vaqtlardan  buyon  munozaralar  davom 

etmoqda.  Muammolar  yechimiga  bag'ishlangan  turli  konsepsiyalar, 

ilmiy  yo‘nalishlar  vujudga  kelmoqda.  Chunonchi,  ba’zi  birovlar 

kishilarning  irqiy  belgilariga  qarab  insoniy  fazilatlarini  baho- 

lashni  taklif  etayotirlar.  Ayrim  irqlarning  insoniy  fazilatlari  yu- 

qori,  ayrimlarniki  esa  past,  chunonchi  «oliy»  va  «past»  tabaqali 

irqlar  bo‘ladi,  degan  fikr-mulohazalarni  bayon  etmoqdalar.  XX 

asrda,  hatto  o‘tgan  asrning  boshlarida  ham,  «oq  irq»  jahonda 

mavjud  bo‘lgan  barcha  irqlarning  buyugidir,  degan  uydirmalar 

tarqatilganligi  fikrimiz  dalilidir.  Turgan  gapki,  jahon  ilmiy  ja- 

moatchiligi  bunday  g‘ayri  ilmiy  fikr-mulohazalarni,  irqchilik 

g'oyalarini  antigumanistik  qarash  sifatida  qattiq  qoraladi.  Uning 

ijodkorlarini  reaksionlikda  aybladi.

Haqiqatdan,  yer  yuzida  yashayotgan  turli  irqlarga  mansub 


Download 10,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   372   373   374   375   376   377   378   379   ...   412




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish