O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

qonunlari.  Birinchi  jild.Toshkent,1994,  5-bet).

i 52

---

lari  edilar.  Turgan  gapki,  uning  o‘zi  ham  ushbu  ta’limotga 

xayrixoh  edi.

Ibn  Sinoning  fikriga  asosan,  inson  tana  va  jondan  tashkil 

topgan.  Inson  jonini  miya  boshqarib  turadi.  Inson  boshqa  tirik 

mavjudotlar,  xususan,  o‘simlik,  hayvon  jonidan  o‘zining  fikr 

yuritish  qobiliyati  bilan  tubdan  farq  qiladi.  Inson  joni  eng  oliy, 

eng  yetuk  jondir.  Shuningdek,  inson  joni  boshqa  tirik  mavjudot­

lar  jonidan  olamda  sodir  bo‘layotgan  o‘zgarishlarning  mohiya­

tini  ilg‘ab  olish,  o‘zi  amalga  oshirayotgan  faoliyatni  aniq  maqsadga 

yo‘naltira  olish  qobiliyatining  mavjudligi  bilan  ham  tubdan  farq 

qiladi.  Inson  jonining  eng  oliy  ifodasi  aqldir.

Buxorolik  m utafakkir  olam   va  odam  m unosabatlarini 

o‘rganishda  aqlning  imkoniyatlariga  qattiq  ishonar,  uni  mutlaq 

haqiqatni  bilishga  qodir  bo'lgan  yagona  qudrat,  deb  bilar  edi. 

0 ‘zining  aqli  kull  va  uqullar1  nazariyasida  bunday  g‘oyani  har 

tomonlama  isbotlashga  harakat  qildi.  Uning  tushuntirishicha,  olam­

ni  yagona  vujud  —  «Aqli  kull»  boshqaradi.  Osmondagi  barcha 

jismlar  o‘sha  «Aqli  kull»ni  harakatga  keltiruvchi  kuchlardir.  Xuddi 

shuning  uchun  ham  Abu  Ali  ibn  Sino  o'zining  «Risolat  at- 

tair»,  «Xayy  ibn  Yaqzon»  asarlarida  odamlarni  bilim  olishga, 

ilm  o‘rganishga  da’vat  etadi.  Ilohiy  va  dunyoviy  bilimlami 

o‘rganish  inson  umrini  sermazmun  qiladi,  degan  fikrni  kun 

tartibiga  qo‘ydi.  Uning  e’tirof  etishicha,  ilm  hamma  narsadan 

ustun  turuvchi  ilohiy  ne’mat,  inson  nomini  mangulikka  muhr- 

lab  qo‘yuuvchi  vositadir.

Abu  Ali  ibn  Sino  o‘zining  «Hayy  ibn  Yaqzon»  qissasida 

inson  ruhiy-ma’naviy  qiyofasini  turli  salbiy,  g'ayriinsoniy  illat- 

lardan  tozalashda  «Aqli  kull»ning  imkoniyatlari  beqiyos  ekan­

ligini  tushuntirib  berdi.  Shuningdek,  insonning  aqliy  imkoniyat­

lari  bilan  olamning  haqiqiy  manzarasini  o‘rganish  orasida  dia- 

lektik  aloqadorlik  mavjudligiga  e’tibomi  qaratdi.  Lekin  ayrim 

hollarda  insonni  ruhiy-ma’naviy  tubanlashishi  oldida,  xususan, 

inson  ongi  va  faoliyatini  nafs  degan  balo  o‘z  komiga  tortib 

ketganda,  hatto  «Aqli  kull»  ham  yordam  ko‘rsata  olmasligini 

alomda  ta’kidladi.

\