O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  0 ‘zbekistonda  ijtim oiy-falsafiy  fikrlar  tarixidan.  Toshkent,  1995,  91—97- 

betlar.

2  Ahmad  Yugnakiyning  «Hibatul  haqoyiq»  asari  Turkiyada  (1915—1916,  1951- 

yillarda),  Toshkentda  (1971,  1972,  1987-yillarda),  Pekinda  (1980-yilda),  Alma- 

tida  (1984-yilda)  nashr  qilingan.

1 

Ahmad  Yugnakiy.  Hibatul  haqoyiq.  («Haqiqatlar  sovg'asi»).  Qadimiy  hikmatlar. 

Toshkent,  1987,  417-bet.

4  O lsha  asar,  418-bet.

182

---

Inson  ma’naviy  madaniyatining  asosiy  mezoni  boylik,  pul, 

zebu-ziynat,  deb  biluvchi  kishilarni  Ahmad  Yugnakiy  qattiq 

qoralaydi.  Uning  tushuntirishicha,  inson  ma’naviy  madaniyati­

ning  asosida  axloqiy  yetuklik  yotmog‘i  lozim.  Axloqiy  yetuklik- 

ning  eng  muhim  alomati  halollik  va  haqgo‘ylikdir.  Halollik  va 

haqgo‘yliksiz  insonning  barcha  axloqiy  fazilatlari  o‘z  qadr-qim- 

matini  yo‘qotadi.  Halollik  haqgo‘ylik,  kamtarlik  va  kamsuqumlilik 

bilan  uyg‘unlashsa  inson  axloqiy  kamoloti  yanada  yuksaklikka 

ko‘tariladi.  Kamsuqumlilik,  kamtarlik  insonni  ulug‘laydi,  ger- 

dayish,  kalondimog‘lik  uni  tubanlashtiradi.

Ahmad  Yugnakiyning  fikricha,  insonning  eng  muhim  xu- 

susiyatlaridan  biri  —  izzat-hurmat  qozonishga  intilishidir.  Inson 

izzat-hurmatni  faqat  halol  mehnat  qilish  yordamida,  bilimdon- 

lik  va  yuksak  aql  madaniyati  vositasi  bilan  qo'lga  kiritishi  mum­

kin,  deb  hisoblaydi.  El,  yurt  e ’tiboriga,  izzat-hurmatiga  sazovor 

bo'lgan  kishi  hech  qachon  mag‘rurlanmasligi,  kekkaymasligi 

zarur.  Kekkayish,  g‘o‘ddayish,  har  qanday  buyuk  kishining  ham 

burdini  ketkizadi',  deb  pand-u  nasihat  qiladi.

Buyuk 

fiqhshunos, 

m usulm on 

olim i 

B urhoniddin 

Marg‘inoniyning2  fikriga  ko‘ra,  inson  chinakam  inson  darajasiga 

ko‘tarilmog‘i  uchun  unga  ikki  buyuk  qudrat:  yuksak  ma’naviyat 

va^adolat  qanot  bo‘lmog‘i  darkor.  Ana  shunday  metodologik  po- 

zitsiyada  turgan  mutafakkir  ma’naviyat  va  adolat  mezonlarini 

ishlab  chiqishga  harakat  qildi.  Oczining  ellik  yetti  kitobdan  ibo- 

rat  «Hidoya»  («To‘g‘ri  yo‘l»)  asarida  kishilarni  ijtimoiy  adolat 

tomon  boshlashga  urindi.  Umuminsoniy  adolat  tamoyillariga  asos- 

lanib,  fuqarolarni  musulmon  axloqiy-huquqiy  mezonlari  asosida 

yashashga  chaqirdi,  o ‘zgalarning  mol-u  mulklariga  ko‘z  olaytir-

1  Ahm ad  Yugnakiy.  Hibatul  haqoyiq.  («Haqiqatlar  sovg'asi»).  Qadimiy  hikmatlar.