|
Birinchi boTim
P S IX O L O G IY A G A K I R I S H
/
b o b
P S IX O L O G IY A FA N IN IN G
P R E D M E T I
P s ix o lo g iy a haqida tu shuncha
J a h o n fanlarining m a i u m qonuniyatlariga asoslangan
h o l d a b u fan m u a y y a n tu r k u m g a k iritilg a n . C h u n k i
psixologiya fani bu tiz im d a nufuzli o ‘rin egallashiga barcha
obyektiv sha rt-sha ro itla r yetarli. Bunday q a t ’iy ishonch
bilan aytilgan fikr z a m irid a bir qator m u h im ham tabiiy,
h a m ijtimoiy om illar m avjud. Zéro, psixologiya fani inso-
niyat t o m o n i d a n k a s h f qilingan fanlarning ichida eng
m urakkabligi bois, biosferik t a i i m o t d a n kelib c h iq q a n
h o ld a, psixika yuksak darajad atash k il topgan m ateriyaning
xususiyatini aks e ttiru v c h i kategoriya sifatida o 'rganilib
kelindi. Lekin bugungi k u n d a neosferik t a ’lim otga binoan
fazoviy m unosabatlar, sayyoralararo aloqalar, o 'z a ro t a ’-
sirlar, m o d dalar, z a rra c h a la r, nurlar harakati, a lm ashi-
nishi, q o ‘shilishi to ‘g krisida faraziy asosda b o i s a ham m ulo-
h a z a la r yuritilm oqda. S hu n g a muvofiq, biosferaga kirib
ke lay o tgan m o d d a la r o ‘z a ro birikib, ayniqsa, m uayyan
fazoviy m ay d o n n in g hosil qilishi, t o ‘planishi inson tana
a ’zolariga ijodiy t a ’sir ko'rsa tm o q d a , natijada favqulodda
h o latla r sodir b o i i s h i , kashfiyotlar yuz berishi, intuitiv
(lo tin c h a intueri — sinchkovlik, ciiqqat bilan qaram oq yo ki
ic h k i sezgirlik d e m a k d i r ) shakldagi ru hiy h o la tla r n in g
kuchayishi n a m o y o n b o i i s h i kutilmoqda. Bular qaîoriga
telepatik (y u n o n ch a tele — uzoqni, pathos — sezam an de-
g a n m a ’n o anglatadi) sam aralar, o ‘ta sezgirlik, ekstrasen-
zitivlik (lotincha extra — o ‘ta, sensus — sezgirlik degani),
ekstrasenslik (lo tin c h a extra — o'ta, sensus — his qilaman
m a ’nosini bildiradi) kabi psixologik holatlarning kechishi
sabablarini kiritsa b o i a d i . Biroq omadsizlik, ichikish, kasal
6
www.ziyouz.com kutubxonasi
k im n id ir intizor kutishi, nasib etm aslik, ishqiy k e c h in -
m alar, tu sh da ayon b o l is h kabi ruhiy holatlar, h odisalar
h a n u z g ac h a ishonchli dalillar hilan tushuntirib berilgani
y o ‘q. A n i m o bilish o by ekti ( l o t i n c h a objectum — j i s m
dcm akdir) bilan subyektining (lo tin c h a subjectum — tashq i
olam ni biluvchi inson) birik uv id a psixologiyaning q u la y
imkoniyatlari mavjud ekanligini t a ’kidlab o ‘tish o ‘rinli.
U s h b u fikrning tu s h u n a rliro q b o 'lishi u c h u n a y rim
misol va talqinlarni qayta tahli! qilib o ‘tamiz. M a sa la n ,
c h a q a lo q d u n y o n i taniy b o s h la g a n k u n id a n b o s h la b o q
uning idrokida tcvarak-atroí'va u n g a m ch r bilan boqayotgan
kishilarning muhiti aks cta boshlaydi. S h u ndan s o ‘ng u n d a
dastavval obyektiv (tashqi) va subyektiv (ichki) o d a m l a r
o ‘rtasidagi m uhitga m o sla shish g a oid sodda in s tin k tla r
(lo tin c h a ¡nstinctus — tabiiy q o'zg'atuvchi, tu g ‘n w x u su siy a t
d e m a k d i r ) , shartsiz rcflck slar ( lo t i n c h a r c fle x u s — a k s
eltirish) y o rd am ida oddiy t a ’sirlanish tarzida n a m o y o n
boMadi. Taraqqiyotning m a z k u r davrida u
0
‘zligini tu s h u n a
vil anglay olmaydi, hatto buning yuzaga kclishi haqida m u lo -
haza yuritishi ham aslo m u m k i n em as. Bola b i r y o s h g a c h a
davrda tez su r’atlar bilan rivojlanadi, yil davom ida u n i n g
jism o niy a ’zolari 50% g a c h a o ‘sib yetilishi m u m k in . Bu
davrda jismoniy o'sish — psixik (ruhiy) taraqqiyotni tezlash-
tirishga puxta zamin hozirlaydi, natijada ko'rish, u s h la s h ,
talpinish, xo'm rayib lab b u rish va quvonish, s a m im iy lik
ham b e g ‘uborlik singari in so niy tu y g ‘ular vujudga keladi.
B o r a -b o ra n u tq faoliyatining p a y d o boMishi esa u n i n g
tushunish darajasini yangi sifat b o sqichiga k o ‘taradi. E n d i
bola psixikaning muayyan xususiyatlari, holatlari, h o d i s a -
lari, xossalari, sifatlari, fazilatlari, q o n uniyatla ri o r q a li
m o d diy dun y oni anglay b o rad i. Bolalik dunyosining ich ki
m u ra k k a b qatlam larid an a s ta - s e k in „ o ‘z!ik“ ni, s h a x siy
„ m e n " likm tushunish tu y g ‘usi, sezish, his qilish j a r a -
yonlari shakilana boshlaydi h a m d a u yoki bu o 'ziga xo s
to 's i q l a r n i yengish im k o n iy a ti p a y d o b o i a b o s h la y d i .
M azkur taraqqiyot bosqichi psixologiya fanida „ m e n “ davri
yoki ,,o‘zlik“ ni anglash davri d e b yuritiladi. Bu davr b o l a d a
nutq paydo bo'lganidan b o s h la n ib , bir necha rivojlanish
www.ziyouz.com kutubxonasi
bosqichlarini o ‘ziga q a m r a b oladi. „ M e n “ d a v rin in g an g la -
shilgan shakl va ko'rinishlarining nam oyon b o ‘lishi o ‘smir-
lik davriga ham to ‘g ‘ri keladi. 0 ‘smirlik davrida o ‘g‘iI v a q iz -
larning ruhiyatida o ‘zlikni anglash bilan b o g ‘Iiq bir talay
m u am m o li savollar va ularning tu rm u s h d a q a ro r toptirish
tu y g ‘ulari, istaklari, o rzulari paydo b o l i b , k o 'p in c h a bu
narsalar yakka s h a x sn in g „kimligi", „qandayligi“ , „kimga
va n im a u c h u n kerakligi“ga yo'naltiriladi. Bolaning psixik
xususiyatlari, fu nksiyalari (lotincha fu n c tio — ijro etish,
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
