O zbek isto n respublikasi sog liqni saqlash

Qon tomirlar tizimining filogenezi
Past tabaqali hayvonlarda yurak b o ‘lmasdan, ularda qon 
tomirlaming 
qisqarishi 
hisobiga 
harakat 
qiladi. 
Umurtqali 
hayvonlarda yurak urib turuvchi a ’zo sifatida paydo bo‘ladi va 
filogenez bo‘ylab murakkablashib boradi. Baliqlaming yuragi 
ikki kamerali bo‘lib, qon qabul qiluvchi bo‘lmacha va haydovchi
75

---

qorinchadan iborat. Yurakdan vena qoni oqib o ‘tib, jabra arteriyalari 
vositasida baliq jabralariga boradi va u yerda kislorod bilan to ‘yinadi.
Amfibiyalar quruqlikka chiqishi munosabati bilan ularda jabralar 
bilan birga o ‘pka vujudga keladi. Shu sababli yurak bo ‘lmachasi 
to‘siq vositasida ikki bo ‘lakka bo ‘linib, uch kamerali yurak paydo 
b o iad i. Oxirgi jabra arteriyasidan o ‘pka arteriyasi paydo bo ‘lib, 
qonni yurakdan o ‘pkaga olib borib gaz almashinuvini ta ’minlaydi.
Reptiliyalarda o ‘pka bilan nafas olish paydo b o ‘lganidan keyin 
ikkita qon aylanish doirasi vujudga keladi. Ulaming yuragida qo- 
rinchalar to ‘liq bo ‘lmagan to ‘siq vositasida ikki bo ‘lakka b o ‘linadi.
Yurakning taraqqiyoti
Pusht taraqqiyotining taxminan 17-kunida b o ‘yin sohasida yurak­
ning juft kurtaklari ikkita endokardial qopchalar shaklida paydo 
bo‘ladi. Visseral mezodermadan mioepikardial qatlam hosil b o ‘lib, 
endokardial qopchalami o ‘raydi va yurak qopchalari hosil bo ‘ladi. 
3-haftalik pushtda yurak kurtaklari birikib ikki qavatli yurak nayini 
hosil qiladi. Yurak nayining endokardial qavatidan keyinchalik 
endokard, mioepikardial qavatidan epikard va miokard rivojlanadi. 
Yurak nayi rivojlanayotgan qon tomirlar bilan qo‘shiladi. Uning orqa 
qismi - vena sinusiga ikkita kindik venasi va tuxum sarig‘i venasi 
qo‘shiladi. Uning oldingi qismidan esa ikkita birlamchi aorta chi- 
qadi. Yurak nayi bir tekis o ‘smaydi. Uning o‘rta qismi tez o ‘sgani 
uchun u S shaklini oladi. Yurak nayining pastki uchi yuqoriga va 
orqaga, yuqori uchi pastga va oldinga aylanadi. S simon yurakning 
arteriya va vena qismlari tez o ‘sadi. Ular o ‘rtasida toraygan joy 
paydo bo‘lib, ikkala qismi tor kanal vositasida o‘zaro qo‘shiladi. Shu 
davrda umumiy bo‘lmacha bo‘lgan vena qismidan ikkita o ‘simta 
bo‘lajak yurak quloqlari paydo bo‘lib, arteriya poyasini o ‘rab oladi. 
Yurakning arteriya qismining ikkala tizzasi bir-biri bilan qo‘shilib, 
umumiy qorincha hosil b o ‘ladi. Homila hayotining 4 - haftasida 
umumiy boim achaning ichki yuzasida burma hosil bo‘ladi. Bu 
burma pastga qarab o‘sib 5 - hafta boshlarida umumiy bo ‘lmachani 
ikkiga bo‘luvchi to ‘siqqa aylanadi. To‘siqda oval teshik bo‘lib,
76

---

chap bo'lm achaga yo ‘naltiradi. 
0
‘ng bo ‘lmacha o ‘ng qorincha 
bilan o ‘ng bo ‘lmacha va o ‘ng qorinchalar orasidagi teshik