O zbek isto n respublikasi sog liqni saqlash

(nodi 
lymphoidei
deltopectorales) 
guruhlariga bo ‘linib joylashadi. Q o‘ltiq osti 
limfa tugunlariga qo‘lning yuza va chuqur limfa tomirlari, ko‘krak 
qafasining oldingi, yon, orqa devori va sut bezi limfa tomirlari kelib 
quyiladi. Bu tugunlardan chiqqan olib ketuvchi limfa tomirlari 
o‘mrov osti poyasini hosil qiladi.
Q oTning lim fa tom irlari va tugunlari
199

---

288-rasm.
Q o itiq osti limfa
2 
tugunlari 
va 
sut 
bezidan
limfaning yo ‘nalishi:
I
-m .scaleni anterior; 2-truncus subclavius
dexter; 3-sut bezining yuqori qismidan
limfaning y o ‘nalishi; 4-tananing oldingi
3 lateral qismi va sut bezining markaziy
lateral qismidan limfaning yo'nalishi;
5,10 -q o ‘ldan limfaning y o ‘nalishi; 6-nodi
lymphoidei; subscapulares; 7-nodi lymp­
hoidei humerales; 8-nodi lymphoidei
pectorales; 9-nodi lymphoidei centrales;
II
-nodi lymphoidei 
infraclaviculaes;
12
-nodi lymphoidei apicales.
Bola tug‘ilishi davrida uning 
4
limfa 
qopchalari 
va 
yo ‘llari
yaxshi rivojlangan b o iib , bola 
tugilganidan so‘ng ulaming devori tarkibining takomillashuvi 
davom etadi. Yangi tu g ilg an chaqaloq limfa kapillarlari diametri 
nisbatan keng b o ia d i. Ular quyuq to ‘rlar hosil qiladi. Ulaming 
limfa tomirlarida klapanlari yaxshi rivojlanmagan b o iib , uning 
takomillashishi 13-16 yoshlarda tugallanadi.
K o‘krak limfa y o ii yangi tu g ilg an chaqaloqda to ‘g ‘ri y o ‘nalishda 
b o iib , uning diametri bor bo‘yiga bir tekis va devori yupqa b o iad i.
Qon ishlab chiqaruvchi va immun tizimi a’zolari
Immun tizimi tarkibiga organizmga tashqi muhitdan kiruvchi va 
organizmda hosil b o iu v ch i yot hujayra va moddalardan himoya 
qiluvchi a ’zo va to ‘qimalar kiradi. Bu a ’zolar limfoid to ‘qimalardan 
iborat b o iib , ular immunokompetent hujayralar, limfotsitlar va 
plazmotsitlar ishlab chiqaradi.
Immun tizimi a ’zolariga suyak ko‘migi, ayrisimon bez, limfa 
tuguni, hazm va nafas a ’zolari tizimida joylashgan limfoid to ‘qi- 
malar murtaklar, chuvalchangsimon o‘simta va yonbosh ichakning 
to ‘plangan limfa tugunchalari hamda yakka-yakka limfa tugunchalari
200

---

kiradi. Bu a ’zolar vazifasiga qarab markaziy va periferik qismlarga 
bo‘linadi. Tizimning markaziy a ’zolariga ayrisimon bez va suyak 
ko‘migi, ba’zi m a’lumotlarga ko‘ra chuvalchangsimon o‘simta va 
yonbosh ichakning to ‘plangan limfa tugunchalari kiradi. Tizimning 
periferik a ’zolariga: murtaklar, hazm va nafas a ’zolari devorida 
joylashgan yakka-yakka limfa tugunchalari va taloq kiradi.
Suyak ko ‘migi qon va immun tizimining barcha hujayralarini 
hosil qiluvchi o ‘zak hujayralari manbayidir. 
0
‘zak hujayralari 
suyak iligidan qonga o ‘tadi va immun tizimining boshqa markaziy 
a’zolariga boradi.
Ayrisimon bezda o ‘zak hujayralaridan T-limfotsitlar ishlab 
chiqarilib, qon bilan birga timusga bog‘liq boTgan limfa tugunining 
parakortikal qismi, taloqning limfoid tugunlarining periarterial 
qismiga kiradi va hujayra immuniteti hosil boTishini ta ’minlaydi. 
Boshqa markaziy a ’zolarda B-limfotsitlar ishlab chiqariladi va 
immun tizimining periferik qismiga: murtaklar, hazm va nafas 
a’zolari devorida joylashgan yakka-yakka limfa tugunchalari, limfa 
tugunining limfoid tugunchalari, taloqning limfoid tugunchalarining 
periarterial qismidan tashqari qismlariga kiradi va gumoral immu- 
nitet vazifasini bajaradi. Immun tizimining periferik a ’zolari vazifasi 
markaziy a ’zolar ta ’sirida boTadi.
T- va 
В 
- limfotsitlar yuzasida organizmda immun reaksiyalar 
chaqiruvchi antigenlami sezuvchi retseptorlari bor. Immun reaksi- 
yalami bajaruvchi hujayralami 
immunokompetent hujayralar
(immunotsitlar) deb ataladi. Immun tizimi a ’zolari organizmda 
ma’lum bir sohalarda: mikroorganizmlar va yot moddalaming 
o‘tishi mumkin bo‘lgan joylarda joylashib, limfoid to ‘qima 
bo‘lgan himoya zonalari - filtrlami hosil qiladi. Pirogov Valdeyer 
halqasini hosil qilgan murtaklaming limfoid to ‘qimasi bir tomondan 
og‘iz va burun bo‘shlig‘i, ikkinchi tomondan halqum va hiqildoq 
o‘rtasida joylashgan. Yonbosh ichakning oxirgi qismida joylashgan 
to‘plangan limfa tugunchalari yonbosh ichakning ko‘richakka o ‘tish 
joyida joylashgan. Chuvalchangsimon o ‘simtaning to ‘plangan limfa 
tugunchalari esa ichakning ikki xil muhitiga yaqin joylashgan. Hazm
201

---

va nafas a ’zolari devoridagi yakka-yakka limfa tugunchalari tashqi 
muhit bilan organizm chegarasini nazorat qiladi. K o‘p sonli limfa 
tugunlari esa limfani to ‘qima va a ’zolardan vena tizimiga o‘tish 
yo‘lida joylashgan.
Immun tizimi a ’zolarining xususiyatlaridan biri shundan iboratki, 
ular taraqqiyotda erta paydo bo ‘lib, yangi tug‘ilgan chaqaloqda 
yetilgan bo ‘ladi.
Ular bolalik va o ‘smirlik davrlarida, y a ’ni organizmning tiklanish, 
o ‘sish va uning himoya tizimlarining hosil b o ‘lish davrida tez o ‘sadi. 
Odamda immun tizimi a ’zolarining umumiy massasi (ko‘mikdan 
tashqari) 1,5-2 kg bo ‘ladi.