O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy

M A K T A B D A   A X L O Q I Y   T A R B I Y A N I  
A M A L G A   O S H I R I S H   Y O ‘L L A R I
M aktabda  bolalarni  axloqliy  tarbiyalash,  dars  jarayoni,  sin f  va 
maktabdan  tashqari  ishlarda  amalga  oshiriladi.
Bolalarga  odob  va  odobsizlik  haqida  tushuncha  beriladi.  Ular 
axloqiy  tushunchalarni  badiiy  va  ilmiy  adabiyotdan,  hayotdan, 
kinofilm  va  spektakllardan  oladi.  0 ‘quvchilarni  o ‘z  xulqini  axloqiy 
jihatdan  baholashni  birinchi  sinfdan  boshlab  o ‘rgatib  borish  kerak. 
Ularda  mehnatni  sevish,  mulkni  ehtiyot  qilish,  o ‘zaro  hurmat,  rost- 
g o ‘ylik,  sofdillik,  kamtarlik  kabi  xislatlarni  shakllantirib  borish 
kerak.
Haftaning  oxirida  « 0 ‘tgan  haftadan  qanoatlandimmi?»,  « 0 ‘zim- 
nijazolashim   kerakkmi  yoki  mukofatlashim?» -  degan  s avolgajav ob  
yozishni  tavsiya  qilish  kerak.  Ushbu  mavzu  tarbiyaviy  soatda  yoki 
individual  suhbatda  tahlil  etiladi.
0 ‘quvchilarni  intiluvchanlik,  o ‘qish  va  ishda  matonatlilik, 
tashabbuskorlik,  uyushqoqlik,  mehnatsevarlik  ruhida  tarbiyalash, 
ularda  erkin  fikrlash  xislatlarini  tarkib  toptiradi.
0 ‘quvchilarga  axloqiy  tarbiya  berishda  xilma-xil  m etodlar  q o ‘l- 
laniladi.
Birinchidan,  maktabdagi  o'q ish  jarayoni  yuksak  darajada  uyush- 
tirilishi  kerak,  buyuk  nemis  pedogogi  A .V .  Disterveg  ta ’kidlaga- 
nidek,  yaxshi  o ‘qitish  bilangina  o ‘qituvchi  o ‘quvchini  yaxshi 
tarbiyalay  oladi.

---

Ikkinchidan,  axloqiy  tarbiya jarayonining  muvaffaqqiyati 
0
‘quv­
chilar va o ‘qituvchilar jam oasining  saviyasiga bogMiq.  Jam oa axloqli 
b o i s a ,   ahil  b o ‘lsa,  bolalar  intizomli  boMadi.
Uchinchidan,  tarbiyaviy  ishlarni  rejali  boMishi  va  hamjihatlik 
bilan  amalga  oshirilishi  axloqiy  tarbiyaning  muvaffaqqiyatini 
ta'm inlaydi.  A. S.  Makarenko  10  ta  yuqori  malakali,  o ‘z  holicha 
ishlaydigan  o ‘qituvchidan  malakasi  past,  am m o  bir  yoqadan  bosh 
chiqarib  ishlaydigan  beshta  o ‘qituvchi  afzal,  -   degan  edi.
T o ‘rtinchidan,  m aktabda  ijobiy,  emotsional  sharoit  yaratish 
axloqiy  tarbiya jarayoniga  muvaffaqiyatli  ta ’sir  k o ‘rsatadi.
Beshinchidan,  barcha o ‘quvchilarning maktabdagi  umumiy tartib, 
hayot  rejimiga  amal  qilishiga  erishmoq  darkor.
Axloqiy  tarbiyada  ongni,  axloqiy  tushunchalarni  shakllantirishda 
suhbat,  munozara,  leksiya  kabi  metodlardan,  axloqiy  odatni  shakl- 
lantirshda  esa  mashq,  bolalarni  turli  faoliyatini  yuritish  metodlaridan 
foydalaniladi.
Axloqiy  tarbiyada  uning  natijasini  hisobga  olish  ham  muhim 
ahamiyatga  ega.  Tadbirlar  soni  bilan  emas,  balki  sifati  bilan 
baholanadi.
Maktab  hayotida  ijtimoiy-siyosiy  atestatsiya  axloqiy  tarbiya- 
langanlikni  aniqlash  va  baholashning  bir  shaklidir.  Shaxsni  to‘la 
o ‘rganish  -   uni  qay  darajada  tarbiyalanganliligini  aniqlab  beradi.
173

---