O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy


 ‘Q IT U V C H IN IN G   Q O B IL IY A T L A R I



Download 4,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/158
Sana11.01.2022
Hajmi4,55 Mb.
#351125
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   158
Bog'liq
hjacki 2119 pedagogika

0 ‘Q IT U V C H IN IN G   Q O B IL IY A T L A R I
Qobiliyat  malaka  va  uddaburonlikdan  farq  qiladi.  M alaka  va 
uddaburonlik  mashq,  o ‘qish  natijasi  hisoblansa,  qobiliyatning 
rivojlanishi  uchun  esa  yana  iste’dod,  layoqat  va  zehn,  y a ’ni  inson 
nerv  tizimida  anatomo-fiziologik  xususiyat  b o ‘lishi  ham  zarur.
Pedagogik  faoliyatning  samarali  boMishi  uchun  o ‘qituvchida 
qobiliyatning  quyidagi  turlari  mavjud  b o ‘lm og‘i  lozim:


1.  Bilish  qobiliyati  -   bunday  qobiliyatga  ega  boMgan  o ‘qituvchi 
fanni  o ‘quv  kursi  hajm idagina  emas,  balki  ancha  keng  va  chuqurroq 
biladi,  o ‘z  fani  sohasidagi  kashfiyotlarni  hamisha  kuzatib  boradi, 
materialni  ipidan  ignasigacha  biladi,  unga  nihoyatda  qiziqadi,  ilmiy 
tadqiqot  ishlarini  ham  bajaradi.
2.  Tushuntira  olish  qobiliyati  -   o ‘quv  materialini  o ‘quvchilarga 
tushunarli  qilib  bayon  eta  olish,  o ‘quvchilarda  mustaqil  ravishda 
t o ‘g ‘ri  fikrlashga  qiziqish  u y g ‘otish  qobiliyati.  0 ‘qituvchi  zarur 
hollarda  o ‘quv  materialini  o ‘zgartira  olishi,  qiyin  narsani  oson, 
murakkab  narsani  oddiy,  noaniq  narsani  tushunarli  qilib  o ‘quvchi- 
larga  yetkaza  olishi  lozim.
Qobiliyatli  pedagog  o ‘quvchilaming  bilim  va  kamolot  darajasini 
hisobga  oladi,  ularni  nimani  bilishlari  va  hali  nimani  bilmasliklarini, 
nimani  unutib  q o ‘yganliklarini  t a s a w u r   etadi.  Qobiliyatli,  tajribali 
o ‘qituvchi  o ‘zini  o ‘quvchining  o ‘rniga  q o ‘ya  oladi,  u  kattalarga  aniq 
va  tushunarli  boMgan  narsalarni  o'quvchilarga  tushunilishi  qiyin  va 
m avhum   boMishi  ham   mumkinligiga  asoslanib  ish  tutadi.  Shuning 
uchun  u  bayon  etishning  shaklini  alohida  rejalashtiradi.
3.  K u z a tu v ch a n lik   qobiliyati  -   o ‘quvchi  shaxsini  va  uning 
vaqtinch alik  ruhiy  holatlarini  j u d a   yaxsh i  tu sh u n a   bilish  bilan 
bogMiq  boMgan  p s ixologik   k u zatu v ch anlik.  B unda y  o ‘qituvchi 
kich k in a g in a   alom atlar,  u n ch a  katta  boMmagan  tashqi  belgilar 
asosid a  o ‘qu v c h in in g   ru hiyatidagi  k o ‘z  ilg ‘a m as  o ‘zg arishlarni 
ham   fahm lab  oladi.  0 ‘q u v c h ila r  bu n d ay   o ‘qituvchi  haqida: 
« Q a ra m a y o tg a n g a   o ‘xshay di-y u ,  h a m m a   narsani  k o ‘rib  turadi!», 
« 0 ‘q u v ch inin g x afa boMganligini yoki dars ta yy orlam a y otg a n ligin i 
k o ‘zidan  biladi!»  -   deydilar.
4.  Nutq  q o b iliy a ti-n u tq   yordamida,  shuningdek,  imo-ishora 
vositasida  o ‘z  fikr  va  tu y g ‘ularini  aniq  va  ravshan  ifodalash 
qobiliyati.
31


0 ‘qituvchining  nutqi  darsda  hamisha  o'quvchilarga  qaratilgan 
b o ‘ladi.  O 'qituvchi  yangi  materialni  tushuntirayotgan,  o ‘quvchining 
javobini  tahlil  qilayotgan  yoki  qoralayotgan  b o ‘lsa  ham,  uning  nutqi 
hamisha  o ‘zining  ichki  kuchi,  ishonchi,  o ‘zi  gapirayotgan  narsaga 
qiziqayotganligi  bilan  ajralib  turadi.
0 ‘qituvchining  bayoni  o ‘quvchilar  fikri  va  diqqatini  maksimal 
darajada  faollashtirishga  qaratiladi,  savollar  q o ‘yib,  ularni  asta-sekin 
t o ‘g ‘ri  ja v o b   berishga  undaydi,  o ‘quvchining  diqqatini  kuchaytiradi 
hamda  fikrini  faollashtiradi  («M ana  bu  yerga  alohida  e ’tibor  be- 
ring!»,  « o ‘ylab  k o ‘ring!»  kabi).  Shuningdek,  o ‘rinli  qochiriq,  hazil, 
yengilgina  istehzo  nutqni jonlantirib  yuboradi  va  uni  o ‘quvchilar tez 
o ‘zlashtiradilar.
0 ‘qituvchining  nutqi  aniq,  jonli,  obrazli,  talaffuz  jihatdan 
erkin,  ifodali,  emotsional  bo"lib,  unda  stilistik,  grammatik,  fonetik 
nuqsonlar  uchramasligi  lozim.  Ayrim  o ‘qituvchilar  tez  gapirishga, 
boshqalari  sekin  gapirishga  moyil  boMadilar.  Biroq  o'quvchilarning 
o ‘zlashtirishlari  uchun  o ‘rtacha,  jonli  nutq  yaxshi  natija  berishini 
esdan  chiqarmaslik  lozim.  Shoshqaloqlik  materialni  o ‘zlashtirishga 
halaqit  beradi  va  bolalarni  tez  charchatib  q o ‘yadi.  Haddan  tashqari 
sekin  nutq  lanjlik  va  zerikishga  sabab  boMadi.  Haddan  tashqari 
keskin  va  baqiroq  nutq  o ‘quvchilarning  asabini  buzadi,  tez  toliqtirib 
q o ‘yadi.  0 ‘qituvchining  z a if ovozi  yomon  eshitiladi. Nihoyatda  k o ‘p 
takrorlanadigan  bir  xildagi  imo-ishoralar  va  harakatlar  kishining 
g ‘ashini  keltiradi.
5. 
Tashkilotchilik  qob iliyati-b irin ch idan,  o ‘quvchilar jamoasini 
uyushtirish,  jipslashtirish,  muhim  vazifalarni  hal  etishga  ruhlanti- 
rishni,  ikkinchidan,  o ‘z  ishini  uyushtirishni  nazarda  tutadi.
0 ‘z  ishini  tashkil  etish  deganda  ishni  t o ‘g ‘ri  rejalashtira  olish 
va  uni  nazorat  qila  bilish  nazarda  tutiladi.  Tajribali  o ‘qituvchilarda 
vaqtni  o ‘ziga  xos  his  e tis h -is h n i  vaqtga  qarab  t o ‘g ‘ri  taqsimlay 
olish,  belgilangan  muddatga  ulgurish  xususiyati  hosil  boMadi.
32


Dars davomida  b a ’zan  kutilmaganda ortiqcha vaqt sarflash hollari 
uchrab  turadi.  A m m o  tajribali  o ‘qituvchi  zarur  hollarda  darsning 
rejasini  o ‘zgartira  oladi.
6.  O b ro‘  orttira olish  q o b i l i y a t i - o ‘quvchilarga  bevosita  emotsio- 
nal-irodaviy  ta ’sir  k o ‘rsatish  va  shu  asnoda  o bro‘  qozona  olishdir. 
O b ro ‘  faqat  shu  asnodagina  emas,  balki  o ‘qituvchilarning  fanni 
yaxshi  bilishi,  mehribonligi,  nazokatliligi  va  hokazolar  asosida 
ham  qozoniladi.  Bu  qobiliyat  o ‘qituvchi  shaxsiy  sifatlarining  butun 
bir  y ig ‘indisiga,  chunonchi,  uning  irodaviy  sifatlariga  (dadilligi, 
qat’iyligi,  talabchanligi  va  hokazolarga),  shuningdek,  o ‘quvchilarga 
ta ’lim  hamda  tarbiya  berish  m a s ’uliyatini  his  etishga,  o ‘zining  haq 
ekanligiga  ishonishga,  bu  ishonchni  o ‘quvchilarga  yetkaza  olish 
kabilarga  ham  b o g ‘liq.
0 ‘quvchilar  q o ‘pollik  qilmaydigan,  to ‘g ‘ri  talab  q o ‘ya  oladigan 
o ‘qituvchini ju d a   hurmat  qiladilar.  0 ‘qituvchining  b o ‘shangligi,  laq- 
maligi,  savodsizligi  va  irodasizligini  yoqtirmaydilar.
7.  T o ‘g ‘ri  m uom ala  qila  olish  q o b iliy ati-b o la la rg a   yaqinlasha 
olish,  ular  bilan  pedagogik  nuqtayi  nazardan  ju d a   samarali  o ‘zaro 
munosabatlar  o ‘rnata  bilish,  pedagogik  nazokatning  mavjudligi.
8.  Kelajakni  k o ‘ra  bilish  q o b i li y a t i - o ‘z  harakatlarining  oqibatini 
ko‘ra  bilishda,  o ‘quvchining  kelgusida  qanday  odam  boMishini 
t a s a w u r   qila  olishida,  tarbiyalanuvchida qanday  fazilatlarni  taraqqiy 
ettirish  lozimligini  oldindan  aytib  bera  olishda  ifodalanadi.
9.  Diqqatni  taqsimlay  olish  qobiliyati  -   o ‘qituvchi  uchun  diq- 
qatning 
barcha 
xu susiy a tla ri-h ajm i, 
kuchi, 
ko ‘chuvchanligi, 
idora  qilina  olishi,  safarbarligi  kabilarning  taraqqiy  etgan  b o ‘lishi 
muhimdir.
Diqqatni  ayni  bir  vaqtda  taqsimlash  qobiliyati  o ‘qituvchilar 
uchun  alohida  ahamiyat  kasb  etadi.  Qobiliyatli,  tajribali  o ‘qituvchi 
materialni  bayon  qilish  mazmuni  va  shaklini,  o ‘z  fikrini  (yoki 
o ‘quvchining  fikrini)  diqqat  bilan  kuzatadi,  ayni  vaqtda  barcha
33


o ‘quvchilami  k o ‘rib  turadi,  toliqish,  e ’tiborsizlik,  tushunmaslik 
alomatlarini  hushyorlik  bilan  kuzatib  boradi,  intizomsizlik  hollarini 
e ’tibordan  qochirmaydi,  nihoyat  o ‘z  xatti-harakatlarini  ham  kuzatib 
boradi.  Tajribasiz  o ‘qituvchi  k o ‘pincha  materialni  bayon  qilishga 
berilib  ketib,  o ‘quvchilarni  e ’tibordan  chetda  qoldiradi;  bordi-yu 
o ‘quvchilarini  diqqat  bilan  kuzatishga  harakat  qilsa,  fikrini  jam lay 
olmaydi.
0 ‘qituvchi 
yuqorida 
k o ‘rsatilgan 
qobiliyatlardan 
tashqari 
bir  qancha  ijobiy  sifatlarga  -   aniq  maqsadni  k o ‘zlash,  q a t’iylik, 
mehnatsevarlik,  kamtarlik  kabi  sifatlarga  ham  ega  boMishi  kerak.

Download 4,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   158




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish