O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

S a v o l va top sh iriq lar:
1. U m um iy o 'r t a ta lim ning d av lat ta'lim standartini izoxlang.
2 . O 'q u v rejasi, d a stu r v a d arslik lar qaysi tam o iy illarg a asoslanib tuziladi?
3. O 'q u v rejasi qan d ay tu zilish g a ega?
4. O 'q u v d a stu ri qanday p rin sip larn i o 'z ichiga oladi?
5. D a rslik la rn i ta x lil q ilish d a n im alarg a e 'tib o r b erish im iz k erak?
68

---

V I B O B . O l Q U V JA R A Y O N IN I T A S H K IL E T ISH N IN G
SH A K L L A R I
O ’quv ja ra y o n in i 
tashkil 
etishning 
shakllari 
haq id a 
tushuncha. T a ’lim
ijtim oiy h o d isa b o ‘lib, uning tarixi ju d a uzoqdir. T a ’lim kishilik jam iy ati rivojining 
dastlabki davrlarid ay o q katta rol o 'y n a g a n . U to 'p la n g a n tajribalarni, dunyo 
haqidagi axborotlarni berish ja ray o n in i ta ’m inlagan, in soniyatning faqat ijtim oiy 
riv o jlan ish ig a em as, balki qiyin sharoitlarda yashay o lish ig a ham yordam bergan. 
T aT im n in g
tashkiliy m asalalalari A l-F orobiyning "F an va aql zakovat” asarida 
o 'q u v fanlarini gu ru h larg a b o 'lib o 'q itish . U larning tarbiyaviy m ohiyatini o ch ib
berish m asalalarig a b a g ’ishlangan. U zluksiz rivojlangan ja m iy atd a ta ’lim ning 
m ukam m al ja m o a shakli, y a ’ni dars m ing yillar m obaynida vujudga kelgan. Y. A. 
K om enskiy 
„B u y u k d id ak tik a” asarida tarbiyaning oldingi barcha 
tajribalarini 
u m um lashtirdi, sin fn in g
dars tizim ida ta ’lim ning asosiy didaktik 
prinsiplarini 
izchil ifodaladi. O 's h a zam ondan buvon ancha v aq t o ‘tdi. Bu vaqt mobayrnida 
d arsning tashkiliy shakllari ham , ta ’lim ning m etodlari ham u zluksiz takom illashib 
bordi.
X alq m aktablari tashkil topganidan boshlab o 'q itu v c h i va o 'q u v ch ilarn in g
o 'z a ro ham k o rlig i ham d a o 'z a ro m unosabati m uam m olari ham vujudga kelgandir. 
M a ’lum ki, o 'q itu v c h in in g bilim i uning darsdagi va uydagi faoliyatining xarakteriga 
b evosita b o g 'liq d ir, fao liy atsiz bilim lar ham b o 'lm a y d i. O 'q itu v c h i ajoyib y o 's in d a
dars o 'tis h i, lekin bu d arsning natijasi m uayyan o 'q u v c h i uchun hech n arsag a 
arzim asligi m um kin.
S hularga k o 'ra , o 'q itu v c h i o 'z in i ana shunday o 'q u v c h in in g o 'rn ig a q o 'y a
bilishi, u n in g darsdagi faoliyatini va unga m aktabda butun o 'q is h davridagi 
m u nosabatini tasav v u r qilishi g 'o y a t m uhim dir. Z otan tarb iy a va ta ’lim asta-sekin 
am alga o sh ad i h am d a o 'q u v c h ig a barcha d arslar m ajm uyi qanday ta ’sir etishiga, 
o 'q u v c h i o 'q itu v c h i ra h b arlig id a ongli va faol bajaradigan ishlarning hajm i ham d a 
m u n tazam lig ig a b o g 'liq d ir.
O 'q itu v c h in in g vazifasi - darsda tafak k u r va faoliyatning ana shu turlarini eng 
t o 'g 'r i u y g 'u n la sh tirish d ir. B inobarin, bunday u y g 'u n lik dars sam aradorligini
69

---

oshirishning m uhim om ilidir. O 'q itu v c h i dars m uam m olariga to 'g 'r i yondashishi 
uchun 
ta ’lim jarayonining 
asosiy 
kom ponentlarini 
bilishi, ularning o 'z a ro
b og‘ liqligi va bir-biriga ta ’sirini tushunishi lozim . O byektiv m avjudlikning 
m ohiyatini bilishi ta ’lim ning m aqsadlaridan biridir.
T a ’lim da bilim larni o 'z la s h tirish jaray o n ig a quyidagi k o m p o n en tlar kiradi:
1. H odisalarni, narsalarni kuzatish, axborotlarni idrok etish.
2. O lingan axborotlarni taxlil qilish (b ilim lam in g xarak terli belgilarini 
aniqlash, taqqoslash, k o 'c h irish , birinchi jaray o n d a olingan axborotlarni o 'z g a rtirish
va undan olingan axborotlar d o irasid an chiqish).
3. Eslab qolish.
4. Ishlar. u m um lashtirishlarning to 'g 'rilig in i tekshirish ham da baholash.
U m um an aytganda, ta ’lim ni b o sh q arish o 'q itu v c h i o 'q is h ja ra y o n in in g asosiy 
strukturasi, elem entlari, xu su san , o 'q u v m aterialining m azm uni, ta ’lim m etodlari, 
faoliyat usullari, shakllari va vositalari t o 'g 'r i am alg a oshuvi h am d a o 'z a ro t a ’sirini 
ta ’m inlashdan iboratdir.