O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

D arslarn in g tip lari
D ars 
strukturasi 
o 'q u v c h ila r 
bilish 
faoliyatining 
xarakteri 
b o 'y ic h a
tasn iflan ad ig an darslarning tip ig a b o g 'liq b o 'la d i. U larni o 'tk a z ish usullari, ta ’lim 
m etodlari esa o 'q u v c h ila r m ustaqil ishining darajasi b o ‘yicha tasniflanadi.
D arsn in g
quyidagi 
tiplari 
m avjud: 
o 'q u v c h ila r 
yangi 
bilim larni 
o 'z la sh tira d ig a n , faktli m ateriallar to 'p la n a d ig a n , k u zatish lar o 'tk a z ila d ig a n , jaray o n
va h o d isalar o 'rg a n ila d ig a n , ularni ang lan ad ig an , tushunchalari shakllantiriladigan,
77

---

k o 'n ik m a va m alakalar tarkib toptiriladigan darslar. b ilim lar u m um lashtiriladigan va 
tizim lashtiriladigan darslar, bilim lar, k o 'n ik m a la r va m alakalarni takrorlash, 
m ustahkam lash, boshqacha aytganda, kom pleks q o 'lla sh darslari, bilim , k o 'n ik m a
va m alakalar o g 'z a k i ham da yo zm a ravishda sinaladigan n azorattekshirish darslari, 
bir necha didaktik m asalalar barav ar hal qilinadigan k o m binatsivalashgan darslar. 
D arsning m uayyan m iqdordagi tiplarini belgilashning turlari, y o 'lla ri bilan uning 
ancha jid d iy strukturasi ishlab chiqilgan. M asalan, kom b in atsiv alash g an darslar 
quyidagi sxem a b o 'y ich a tash k il qilingan: tashkiliy jih a t, o 'q u v c h ila r uy vazifasini 
qanday bajarganini tekshirish, o 'q u v c h ila rd a n o 'tilg a n m avzu b o 'y ic h a so 'ra s h , 
o 'q itu v c h in in g
yangi 
m aterialni 
bayon 
etishi, 
o 'rg an ilav o tg an
m aterialni 
m ustahkam lash, uyga vazifa berish. O 'q itu v c h ila rn in g ilg 'o r tajribasini taxlil qilish, 
d id ak tlar (I. T. O gorodnikov, М. I. M axm utov. V. A. O nishchuk. R. A. M avlonova 
va b oshqalar)ning tanqidi, darsn in g strukturasini tushuntirish, ta 'lim n in g hozirgi 
talablariga ja v o b berm avdi, degan x u lo sag a olib keladi. D arsning strukturasi faqat 
o 'q itu v c h i va o 'q u v c h ila rn in g darsdagi ham korlik faoliyati tashkil to p ishining 
tashqi k o 'rin ish in i aks ettirib q olm asligi, balki o 'q u v c h ila r bilish faoliyati bilan 
b o g 'liq ichki ja ra y o n n in g m o h iy atin i ham ifodalashi lozim . K am ol toptiruvchi 
ta 'lim sharoitida “ darsn in g strukturasi ” tushunchasini an iq lash d a uni uchta: 
did ak tik , m a n tiq iy p six o lo g ik v a m eto d ik sh artlar aso sid a k o 'rib ch iq ish tav siy a 
etiladi. B u n d a doim iy kom p o n en tlar: old in o 'z la s h tirilg a n bilim va h arak atlar 
u su llarin i 
fao llash tirish
h am d a 
q o 'lla sh d a n , 
k o 'n ik m a
va 
m alakalarni 
sh ak llan tirish d an ib o rat d id ak tik stru k tu ra asos b o 'la d i (М . I. M axm utov).
H ozirgi zam on darsin in g en g m uhim x u su siy atlari yangi o 'q u v m aterialini va 
uni am ald a q o 'lla s h n i o ’zlash tirish bilan birga, ilgari o 'rg a n ilg a n n arsalarni 
o 'z la s h tirish , sin tez qilish, tak ro rla sh va m ustah k am lash , n azo rat q ilish kabi 
elem en tlarin in g o ’zaro b o g 'Ian ish id ir.
T. A . Ilina d a rsn in g o 'z stru k tu rasig a barch a asosiy elem entlarini o lg an tipini, 
y a ’ni um um iy yo k i aralash d arsni ta v siy a etadi.
D arsning birinchi bosqichi
tash k iliy qism . O datda, bu qism g a salo m lash ish , 
o 'q u v c h ila rn in g , s in f x o n asid ag i jih o z la rn in g darsg a tayyorligini tek sh irish , darsda
78

---

y o 'q o ‘q u v ch ilarn i aniqlash, ishning rejasini e ’lon qilish kiradi. T ashkiliy qism ning 
m aqsadi d a rsd a ish v aziyatini vujudga keltirishdir.