O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

M ehnat  ta'limi  o ‘qituvchisining  shaxsiy  fazilatlari.  M e h n at 

t a i i m i   o'qituvchisi  o ‘z  f a n in in g   ilm iy  asoslarini  m u k a m m a l   bilish 

bilan  birga,  m u s t a h k a m   m e h n a t  va  kasb  k o 'n ik m a la r i  va  m a l a k a ­

larini  egallagan  bo'lishi,  u larn i  o'q u v ch ilarga  m o h irlik   bilan  yet- 

kazib  bera  olishi  kerak.  Shu  m u n o sa b a t  bilan  o ‘z  so hasida  yaxshi 

m a la k a   o rttirg a n   va  ish in in g  ustasi  bo 'lg an   kishigina  o ‘quvchilarga 

o 'z   ishini  egallashda  y o rd am   bera  oladigan  b o i i s h i   lozim.

S h u n in g   u c h u n   h a m   m eh n a t  t a i i m i   o'qituvchisi  o 'z in in g  

m e to d ik a ,  pedago g ik a  fani,  tex n ik a   va  ishlab  ch iq a rish   so h a la ri- 

dagi  eng  yangi  y u tu q la r d a n   x a b a rd o r  b o i i b g i n a   q o lm a s d a n ,  balki 

ilg'o r  m e h n a t   u su lla rin i  h a m   bilishi  zarur.  Shu  m a q s a d d a   m e h n a t

244

---

t a ’lim i  o'qituvchisi  m e h n a t  t a ’lim i  va  tarbiya  m asalalari,  kasbga 

yo'llash  y u z a s id a n   c h iq a rilg a n   psixologik,  pedagogik  va  m e t o ­

dik  adabiyot  y a n g ilik la rin i,  o 'z  ixtisosi  b o 'y ich a   hozirgi  z a m o n  

texnikav iy   a da biy otin i,  ishlab  c h iq a ris h   ilg'o rlari,  ix tiro c h ila r n in g  

tajrib a sin i  o 'r g a n a d i,  m e h n a t  m a s h g 'u l o tl a r i n in g   m e to d ik   j i h a t ­

d a n   to'g 'ri  tuzilish i  haq ida  g 'a m x o 'r lik   qiladi.

M e h n a t  t a ’limi  o'qituvchisi  y u k s a k   m a h o r a ti  va  m ad a n iy ati, 

o 'z   ish  j o 'y in i   to'g 'ri  tash k il  eta  olishi,  ishga  oid  u su lla rn i  to'g'ri 

ko 'rsa ta   olishi,  b u y u m   n a m u n a s i n i   tayyorlav  olishi,  u n in g   nutqi, 

o 'q u v -ta rb iy a   ja r a y o n in i n g   eng  m u r a k k a b   vaziyatlarida  o 'zini 

tu ta   bilishi,  o'qu vch ilarga  va  o 'z  h a m k a s b la rig a   x u s h m u o m a la  

bo 'lish i,  b u l a r n i n g   h a m m a s i  o 'q u v c h ila r   to m o n i d a n   o 'zlashtirib 

o lin a d i  va  u l a r n in g   m e h n a t  tarbiyasiga  m a ’lum   d a ra jad a   ijobiy 

t a ’sir  ko'rsatadi.

M e h n a t  ta 'lim i  o'qituvchisi  ta la b c h a n   b o 'lishi  kerak.  Lekin 

u n i n g   yu q o ri  tala b ch a n lig i  o 'z  ta r b iy a la n u v c h ila rin in g   insoniy 

q a d r - q i m m a t i n i   c h u q u r   h u r m a t   qilish  bilan  ajralm asdir.  H atto, 

o 'qituvc h i  biror  nojo'ya  x a tti- h a ra k a tla ri  u c h u n   o 'q uv chiga  ja z o  

b e rg a n d a   h a m   uni  h a q o ra t  qilishga,  m as x a ra   qilib  yerga  urishga, 

laqab  qo'y ish ga  va  hok azolarg a  yo'l  qo 'ym asligi  lozim.  U  g u r u h -  

dagi  o 'q u v c h ila r   o rasida  a n a   s h u n d a y   h olat  ro'y  be rishiga  q a t ’iy 

ch ek   q o 'y ish i  kerak.  S h u n in g   u c h u n   o 'z   ishini  yaxshi  b iladigan 

m e h n a t   va  m e h n a t  t a 'lim i  o 'q itu v c h isin in g   m eto d ik -p e d o g o g ik   va 

kasbiy  m u taxassislik  m a h o ra ti  o 'z  o 'q u v c h ila rin in g   shaxsiga  nis- 

b a ta n   b o 'lg a n   h u r m a t - e h ti r o m i   bilan,  u l a r n in g   h a r   biri  to'g'risida 

m e h r ib o n lik   va  g 'a m x o 'rlik   qilishi  b ila n   u y g 'u n la s h ib   ketadi.  Bu 

esa  o 'z   n a vbatida  u n in g   o b ro 'sin i  o s h ira d ig a n   z a r u r   shartdir.

O 'q itu v c h in in g   obro'si  o 'q u v   m a s h g 'u lo tla ri ja r a y o n id a   o'sib  va 

tarkib  topib  boradi.  M a s h g 'u lo tla r   vaqtida  u n in g   shaxsi,  xarak teri 

va  m a h o r a ti n in g   s hu n day   sifatlari  n a m o y o n   b o 'lad iki,  b u lar tarb i- 

y a la n u v c h ila rn in g  u m u m iy  t a rz d a   e ’t ir o f  etishi  va  h u r m a t  qilishiga 

sazovor  b o 'ladi.  M e h n a t  t a ’lim i  o'qituvchisi  o 'z in in g   o 'qu vchilari 

oldidagi  obro'si  to 'g 'risid a   d o im o   g 'a m x o 'r lik   qilishi  lozim .  A gar 

o 'qituvc h i  o 'z  vazifalariga  y u zaki  q arasa,  u n i n g   so'zlari  b ilan  ish­

lari  bir-biriga  m uvofiq  kelm asa,  a g a r  u  o 'q u v c h ila r  bilan  bo'lgan  

m u n o s a b a tla rid a   adolatli  b o 'lm a s a ,  u n in g   obro'si  tezda  yo'qolishi 

m u m k i n .

O 'q u v c h ila r n in g   m o d d iy   ishlab  c h iq a ris h   sohasida  hayot  va 

m e h n a tg a   ta y y o rlan ish id a   m e h n a t   t a ’lim i  o'qituvchisi  yetakchi

245

---

rol  o ‘ynaydi.  U  o 'z  m a s h g 'u lo tla rid a   o 'q u v c h ila rn in g   turli  kasb- 

larga  bo'lg an   qiziqishini  a n iqlashi  va  rivojlantirishi  lozim .  B u ­

n in g   u c h u n   s in f   ra h b a rin i,  shu  sinfda  ishlaydigan  b osh q a   fan­

la rn in g   o 'qitu vc hila rin i  va  o ta - o n a la r n i  jalb   qilishi  kerak.  U la r 

bilan  m u n ta z a m   u c h ra s h ib   tu rish   va  s uh b a tla sh ish  bu  g u ru h d a g i 

o 'q u v c h ila rn i  yaxshiroq  bilish,  u la r n in g   qiziqishlari  va  individual 

xususiyatlari  bilan  ta n is h is h   im k o n iy atin i  beradi.

M e h n a t  t a ’limi  o'qituvchisi  o 'q u vchilarg a  ish joyi  ta s h k il  e tis h ­

da,  to p sh iriq larn i  b ajarishda  m u sta q illik n i  tarbiyalashi,  sha x sn in g  

halollik,  k a m ta rlik ,  q a t ’iylik,  d a d illik,  faol 1 ik,  s a b o t- m a to n a t  xis- 

iatlarini,  o ‘rtoqlik,  do'stlik,  m a s ’uliyatni  sezish  hislarin i  tarkib 

top tirishi  kerak.

D a r s n in g ,  o 'q u v c h ila rn in g   o'quv  ishlarini  tashk il  et ish ni  h a m -  

m a  s h a k lla rid a   t a ’lim  jarayo n i  ishtirokchilari  orasidagi  m u n o s a -  

b a tla r x arakteri  m u h im   a h a m iy atga  ega  bo'ladi.  Ya’ni  b u n d a  t a ’lim 

jara y o n in in g   ishtirokchilari  bo'lgan  o'qituvchi  va  o'quvchi  h a m d a  

0‘q u v c hilarning  o'zlari  orasidagi  m u nosabatlar  n a z ard a   tutil- 

m o q d a.  U shbu  m u n o s a b a tla rn in g   ijobiy  xarakteri 

0‘q u v c h ilarning 

a n g la sh ,  bilish  faoliyatini  rag 'b a tla n tira d i,  u n in g   natijaviyligini 

o sh ira d i.

O 'q ituvchi  d a rsla rd a   o'q u v ch ilarga  bo 'lgan  t a l a b c h a n lik n i  b o - 

lalarga  h u r m a t,  ziyraklik,  p edagogik  mavqe,  o bro'sin i  saqlagan 

holda  y o n d a s h is h n i  nam o v o n   etish  bilan  m uvofiqlashtirgan  holda 

olib  borishi  lozim.  D a r s d a   o'quvchilarga  o 'q itu v c h in in g   m urojaati 

shakli  h a m   farqsiz  em as.  O 'q u v c h ila rn i  o 'z  ism -sh a riflari  bilan 

a ta sh i  m aq sad ga  muvofiqroqdir.

Pedagog  sifatida  o'zligini  n a m o v o n   etish ni  talab  qilish  z a r u r  

bo 'lgan   holatlard a  o ‘qituvchi  to m o n i d a n  

0' /   hissiyotini  aks  et- 

tirish  in k or  etilm aydi: 

11  darslarda  faqatgina  zivrak  va  m ehribon, 

q u v n o q ,  hushyor,  k o'n g ilc h a n   b o ‘libgina  q o l m a s d a n ,  balki jiddiy, 

xafa  va  norozi 1 igi  bilin g an   qiyofada  bo'lishi  h a m   kerak.

O 'q itu v c h in in g   pedagogik  o p tim iz m i,  u n in g   o'quvchilarga 

m u n o sa b a tid a g i  ishonch,  o'quv  faoliyatini  tash k il  e tis h n in g   turli- 

t u m a n   shak lla rid a,  d a rs d a   u la rn in g   ham jih atlik dagi  iz la n u v ch a n - 

1 igini  tashkil  etish,  o 'q u v c h ila rn in g   ishlariga  h a q q o n iy   b a h o   b e ­

rish,  ularga  d o im iy   z a r u r   y o rd am   ko'rsatishga  tayyor  tu rish lik , 

b u l a r n i n g   barchasi  ju d a   katta  did ak tik   va  tarbiyaviy  a h a m iy atg a  

ega  b o'lad i,  o 'q u v c h ila rd a   jam oav iy   m eh n a t  m a la k a la rin i  h a m d a  

ijobiy  axloqiy  fazilatlarni  shak llantirad i.

246

---