|
M otorli-m ashq
tizimi.
M a s h in a
in d u striy a sin in g g urkira b
o'sishi, ishchilar m e h n a tin i intensivlash hisobiga m a k s im a l foyda
olishga intilishi m e h n a t j a r a y o n la r in in g h a d d a n tash qari b o ‘linib
ketishiga olib keldi. Ishchi endi bir q a to r aloh ida yoki bitta o p e -
ratsiyani bajarish o ‘rniga m a s h i n a n i b o sh qa rish va u n g a x izm a t
k o‘rsa tish d a n iborat c h e k la n g a n m iq d o rd a jism o n iy m e h n a t u s u l
larini bajarishi kerak b o i i b qoldi. S h u n d a h a m bu u su lla rn i a n iq ,
tez va m a s h i n a n in g ishlash vaqtiga q a ra b q a t ’iy belgilangan v a q td a
bajarishi shart. B un d ay xa ra kterd a g i m e h n a t usullari va uni t a s h
kil etuvchi ish h a ra k a tla rin i faqat m ax su s m ash q ja r a y o n id a g in a
o'z la sh tirish m u m k i n edi. Ishlab ch iq a rish t a i i m i n i n g m a z k u r
tizim i m o to rli-m a s h q li tizim i deb a ta lis h in in g boyisi h a m a na
s h u n d a d ir. Ish c h ila r tay y o rlaslm in g bu tiz im in i a m e r ik a lik inje-
ner Tevlor yaratgan. U n in g m a z m u n i qat'iv t a n la b o ling an m e h n a t
usullari va u la rn in g elem entlari (ish va ish jara y o n id a g i h a ra -
kat)ni m ex a n ik ta r z d a m a s h q q ilish d an iborat. T a ’lim t iz m i n i n g
to'g'ri m e h n a t u su lla rin i tez s h a k lla n tirish g a qara tilg a n m a s h q
m a s h g 'u lo tla rin i m u ay y a n izc h illik da bajarilishi bilan x a ra k te r-
lanadi. Biroq o 'q u v c h in in g a lo h id a ish harakatlari va u su lla rin i
bajarishi k o 'p in c h a o p e ra ts iy a n in g o 'z id a n , b u n in g ustiga m e h n a t
ja r a y o n la r id a n ajratilgan holda a m alg a o shiriladi, bu esa u larn i
m ex a n ik ta r z d a o 'zlashtirilishiga olib keladi, barcha m e h n a t j a
ra y o n la rin in g k o m p o n e n tla ri o 'rtasid ag i obyektiv m avjud aloqa
buziladi.
U shbu t iz im n i n g k a m c h ilig i m o to r-m a s h q tiz im i b o 'y ich a
o'qitish o 'q u v c h ila r k o 'n i k m a va m a la k a la rn i ongli o 'z la s h tiris h i-
ni n a z a rd a tutm asd i. K o 'n i k m a l a r n i sh a k lla n tirish m ax su s ap -
p a ra tla r va haqiqiy m e h n a t ja r a y o n in i eslatadigan m a s h q la rn i
qo'llash bilan a m a lg a osh irila rd i. K o 'p m a rta ta k ro rla sh nati-
jasid a m u s h a k l a r n i n g m a ’lum h a ra k a tla rin i o n g n in g ishtirokisiz
h a m bajarishga «o'rgatish» m u m k i n , deb faraz q ilingan. T a ’lim d a
b u n d a y y o nd a sh ish m a ’q u lla n m a d i va tez uni rad qilindi. M o to r-
m ash q t iz im i n in g yu tug 'i sh u n d a k i, u n d a m e h n a t o'quv va m a l a
kalarin i s h a k lla n tiris h n in g d id a k tik j ih a td a n a soslang an, psixo-
i'iziologik q o n u n iy atla rig a m os keladigan ketm a-ketligi: m e h n a t
usuli, m e h n a t operatsiyasi, m e h n a t jara y o ni birinch i m a r t a ishlab
c h iq ilg an va q o 'lla n ilg a n .
56
Bu tiz im d a o'q u v c h ila rg a m e h n a t t a ’lim i berish besh davrga
b o 'lin a d i:
1. Asosiy m e h n a t faoliyati va h a ra k a tla rin i o 'z la sh tirish b o '
yicha m a s h q m as h g 'u lo tla ri.
2. M e h n a t u s u lla rin i o 'z la sh tirish b o 'y ic h a m ashqlar.
3. M e h n a t o p e ra tsiy a la rin i bajarishga d o ir o 'rg an ish m ashqlari.
4. O 'q u v c h ila r n i m ax su s ta n l a n g a n b u y u m la r ustida ilgari o 'z-
lashtirilgan m e h n a t o p e ra tsiy a la rin i o p eratsiyalar kom pleksiga
b irlashtirishga o 'rg an ish .
5. M ustaqil davr, b u n d a o 'q u v c h ila r ayni kasbga d o ir x arakterli
b o 'lg a n b u y u m la r n i tayvorlaydi.
O p e ra ts iy a -b u y u m m o to r -m a s h q tiz im l a r i n in g k a m c h ilik la ri
va y u tu q la ri o 'rg an ilib , operatsiya-kom pleks tizim i yu zag a keldi.
Bu tiz im g a a s o sa n o'qu v ch i avval 2—3 ta k e tm a -k e t opera tsiy a la r
ni o 'z la s h tirad i, s o'ng shu o peratsiyani ichiga olgan kom pleks
ishlarni bajaradi. M e h n a t o p eratsiy alarin i o 'z la sh tirish va ularni
kom pleks ishlard a q o'llash t a ’l im n in g 1-bosqichidagi asosiy vazi-
fadir. I k k in c h i b o sq ic h d a o 'q u v c h ila r ishlab chiq arish dagi u n u m li
m e h n a tg a q o'sh ilad ilar. M a sa la n , kiyim tik ish d a q o 'lla n ila d ig a n
b a rc h a turdag i yengni, y oq a n i, m ay d a q ism larn i tik ish n i o'rgatib
b o 'l in g a n d a n s o'n g uni k iy im da q o'llash bajariladi. K am chiligi:
o'q uvch i o 'z ish in in g natijasini j u d a uzoq v a q td a n so'n g ko'radi.
N atijad a qiziqish susavadi.
H ozirgi va qtd a o 'qu v u s ta x o n a la r id a a m a liy ishni bajarish
ja r a y o n id a o p e ra ts iy a -b u y u m tiz im i d a n foydalanilad i, c h u n k i
o p e ra tsiy a n i a lo h id a o 'r g a n is h reja la sh tirilg a n va d a s tu r d a ko'r-
satilgan b u y u m x ilin i m a h a lliy sharo itg a qa ra b o 'z g a rtiris h
m u m k i n .
Do'stlaringiz bilan baham: | 
