O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

Tayanch  iboralar: 

baholash ,  baho,  ball,  b o s h la n g 'ic h   b aho la sh , 

joriv  b aho lash,  y a k u n iy   b a h o la sh ,  b a h o la s h n in g   obyektivligi,  vaqt 

m e ’yori,  b aholash   m ez o n i,  baholash  shakl la ri,  b aho lash  turlari, 

b ah olash  tam oy illari,  b aho lash   tizim lari.

1. 

M ehnat  ta ’lim i,  kasb  tanlashga  yo‘llash  darslari  jarayonida 

o ‘quvchilarning  bilim,  m alaka  va  ko'nikm alarini  baholash  va  uning 

aham iyati. 

M ehnat  t a ’lim ida o'quvchilar to m o n id a n  o'quv  m a te ria l­

lari  o'zlashtirilganligini,  k o 'n ik m a   va  m alakalar  hosil  bo'lganligini 

tekshirish  va  baho lash  t a ’lim ja ra y o n in in g   z a ru r  tarkibiv  qismi  hi- 

soblanadi.  Bu  faqat  o'qitish  natijalarini  nazorat  qilish  em as,  balki 

o'quv  jara y o n in in g   turli  bosqichlarida  t a ’lim  oluvchilarning  bilish 

faolivatiga  rahbarlik  qilish  ham dir.  O 'z   bilim ini  m e h n a t  t a ’limi 

o'qituvchisi  t o m o n id a n   to'g'ri,  baholanishiga  ishonch  hosil  qilgan 

o 'quvchida  shu  o'qituvchiga  nisbatan  o'q uvchilik  h u rm a ti  ortadi, 

aksincha,  o'quvchi  b ilim ini  baholashda  prinsipsizlikka  yo'l  qo'ygan 

m eh n a t  t a ’limi  o'qituvchisi,  garchi  u  nazariy  bilim  va  am aliy  faoli­

yati  jih a td a n   ju d a   tan ilg a n   bo'lsa  h am ,  asta-sekin  o 'z  o'quvchilari 

n a z a rid a n   qola  boshlaydi.  Bu  m asa lan in g   xavfli  to m o n i  shuki, 

o 'q u v c h in in g   bilim  olishga  bo'lgan  intilishi,  shijoati  susaya  b o s h ­

laydi.  Bu  barcha  o'qituvchilarga  tan ish   haqiqatdir.

Baholash  —  t a ’lim  jarayo n inin g   m a ’lum  bosqichida  o'quv 

m aqsadlariga  erishilganlik  darajasini  oldin d an   belgilangan  m ez o n- 

lar  asosida  o'lchash,  natijalarni  aniqlash  va  tahlil  qilishdan  iborat 

jarayondir.

280

---

B a h o la sh ,  o 'q u v c h ila rn i  o 'quv  faoliyatida  rag 'b a tla n tiris h   bi­

lim ,  k o 'n i k m a   va  m a la k a la rn i  tek s h iris h   o'q ituvch i  o'quvchilarga 

y o r d a m   k o 'r s a tis h in in g   m u h im   vositasidir.  O 'qituvch i  tekshirish 

j a r a y o n id a   o 'q u v c h ila rn in g   ishlaridagi  x a to la rn i  ko'rsatish  bilan 

c h e k la n ib   q o lm a y   bu  k a m c h ilik la r n i  b a r t a r a f   qilishga  y ordam  

b e rs a g in a   b u n g a   erishish  m u m k i n .  B u n d a n   tas h q a ri,  o'qituvchi 

o 'q u v c h ila rg a   u lar  bajargan  ish  b o s q ic h in in g   u m u m iy   tavsifini 

b e ra di,  b u n d a   o 'q u v c h ila r  ba ja rila d ig a n   is h n i n g   bajarilgan  ish- 

l a r d a n   farqlari  h a q id a ,  u n in g   m u ra k k a b lik   darajasi  yoki  javob- 

garliligi  va  h o k a z o la r  h a q id a   a n iq   ta s a v v u r  hosil  qiladi.  Natijada 

o 'q u v c h ila r   kelajakni  ko'ra  o lad ila r  va  b o r  b ilim in i  safarbar  q i­

lib  o 'z   ish la rin i  to'g'ri  tash k il  qilish,  m e h n a t   to p sh irig 'in i  sifatli 

b a ja rish   ishtiyoqini  his  qiladilar.

B ah olash   o 'q u v   ja r a y o n in i  ta s h k il  qilish  va  o 'tk azishd agi 

n u q s o n la r in i  a n iq la s h d a   y o rd am   beradi.  M e h n a t  o'qituvchisi 

o 'q u v c h ila r n in g   bilim ,  k o 'n i k m a   va  m a la k a la rin i  te k s h ira r  ekan, 

ayn i  bir  vaqtda  u  o 'z   ish in in g   sifati  ha qid a   h a m   h u k m   chiqaradi. 

A g a r  o 'q u v c h ila r faoliyatida  tipik  xatolar  u c h ra s a ,  bu  hoi  aksariyat 

o 'q itu v c h i  ishida  k a m c h ilik   m avjudligini  b ild ira d i  va,  aksincha, 

o 'q u v c h ila rn in g   muvaffaqiyatli  ishlashi,  m e h n a t   usullarini  to'g'ri 

bajarishi  va  h o k a z o la r  o'q ituvchi  o 'q u v   m a te ria lin i  tush un a rli  b a ­

yon  qilgan  degan   xulosaga  olib  keladi.

O 'q u v c h ila rd a  o 'z - o 'z in i  naz o ra t  qilish  m a la k a la rin i  tarkib top - 

tiris h d a   b aho lash  m u h im   rol  o'y nayd i.  M e h n a t   t a ’limi  o'qituvchisi 

k o 'n i k m a   va  m a la k a la rn i  tek sh irish g a   o 'q u v c h ila rn in g   o 'zlarini 

h a m   ja lb   etadi.  C h u n o n c h i ,  b u y u m   o 'l c h a m i n i n g   aniqligini  tek- 

s h ir is h d a n   oldin  o'qituvchi  bu  ishni  o 'q u v c h ila rd a n   biriga  to p - 

shiradi.  B u n d a   o'quvchi  o'lchov  a sb o b in i  to 'g 'ri  ushlayotganini, 

to'g'ri  foyd alan ayo tganlig in i,  ishni  m o h ir lik   bilan  bajarishini  ku- 

zatib  tu rad i.  S h u n d a n   keyin  o 'lc h a s h n i  o 'q itu v c h in in g   o'zi  ba- 

ja r a d i.  A g a r  b irin c h i  va  ik k in c h i  o 'lc h a s h la r,  ya’ni  o 'quvch ilar 

va  o'qituvchi  bajargan  o 'lc h a s h   natijalari  farq  qilsa,  o'qituvchi 

bu   n i m a d a n   kelib  c h iq q a n in i,  q a n d a y   xatoga  vo'l  q o 'yilganin i 

tu s h in tir ib   beradi.  N atijada  o 'q u v c h ila rg a   ish  jara y o n id a   o'z- 

o 'z in i  na z o ra t  qilishn i  to'g'ri  bajarish  u sullari  o'rgatiladi.  B unda n 

ta s h q a ri,  o 'qituvchi  o'q u v c h ila rg a   h a r   q a n d a y   faoliyatda  o 'z -o 'z in i 

n a z o ra t  q ilis h la rin in g   a h a m iy a tin i  tu s h u n tira d i.

B ilim , 

k o 'n i k m a   va 

m a l a k a l a r n i   t e k s h i r i s h   b i r d a n - b i r  

m a q s a d   e m a s ,  b a lk i  b u t u n   t a ’l im   j a r a y o n i n i n g   ta rk ib iy   qism i

281

---

b o 'lis h i  ke ra k.  Shu  t a l a b d a n   kelib  c h iq ib ,  m e h n a t   d a r s l a r i d a  

n a z o r a t   q i li s h n in g   y a k k a   va  fro n ta l  s h a k l l a r i d a n   f o y d a la n is h , 

u l a r n i   h a r   b ir   a n iq   h old a   t o 'g 'r i   a m a lg a   o s h ir i s h   l o z im .  M a ­

s a la n ,  k iris h   i n s t r u k ta ji d a   y an gi  i s h n i n g   b i r i n c h i   b o s q i c h l a -  

rida  o 'q u v c h i l a r   q o 'lla s h i  m u m k i n   b o 'l g a n   m a l a k a l a r   f ro n ta l 

te k s h iri 1 ishi  m u m k i n .   I s h n i n g   keyin gi  b o s q ic h l a r i d a   ke ra k  

b o 'l g a n   m a l a k a l a r   o 'q u v c h i l a r n i n g   h a r   biri  bu  i s h l a r n i   b a j a ­

rish ga  q a n d a y   k ir i s h is h i g a   q a ra b .  y a k k a   te k s h  i ri lad i .  B ilim -  

la rn i  te k s h i r i s h   h a q id a   h a m   s h u l a r n i   a y tis h i  m u m k i n .   M e h n a t  

m a s h g 'u l o t l a r i n i n g   tavfsifi  b i l i m l a r n i   y a k k a   h o ld a   t e k s h i r i s h -  

da  u l a r n i n g   a m a l iy o t d a   q o 'I l a n i s h i n i   b o g 'l a s h   i m k o n i n i   b e ­

radi.  Shu  tufay li,  b ir   t o m o n d a n ,   o 'q u v c h i l a r   t e k s h i r i s h n i n g  

z a r u r li g in i   t u s h u n i b   y e ta d i la r   va  u n g a   k a tt a   m a s ’u liy a t  hissi 

b ila n   m u n o s a b a t d a   b o 'l a d i l a r ,  i k k in c h i   t o m o n d a n ,   o 'q i tu v c h i  

h a r   bir  o 'q u v c h i  h a q id a   t a s a v v u r   ho sil  qilish  i m k o n i g a   ega 

b o 'la d i.

Y u q o rid a   k e ltirilg a n   f ik r la r d a n   kelib  chiqib,  b a h o l a s h n i n g  

m o h iy a ti  h a q id a   qu y id ag i  x u lo s a la rn i  aytish  m u m k i n :