O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

2. 

M ehnat 

ta’limi 

tainoyillarining 

umumiy  tavsifnomasi. 

M e h n at  va  kasb  t a ’lim i  tam o y illari  t a ’lim  berish  nazariyasinin g 

b o s h la n g 'ic h   q o idalari  bo'lib,  u lar  o 'q u v   is h la rin in g   m a z m u n in i, 

u n i n g   tash k iliy   sha k lla rin i  va  o 'qituvchi  m e h n a t  darsini  tayyor­

lash  va  o 'tk a z is h   vaqtida  a m al  qilishi  lozim   bo'lgan   m eto d la rn i 

belgilab  beradi.

M e h n a t  t a ’lim in i n g   asosiy  tam o y illari  tarbiya  m aq s a d la rid a n  

kelib  chiqadi  va  t a ’lim  j a r a y o n in in g   q o n u n iy atla riga   asoslanadi. 

M e h n a t  —  p o litex n ik   t a ’lim   o 'q u v e h ila rn i  tarbiyalash  m a q s a d id a n  

kelib  c h iq a d ig an   o'ziga  xos  xususiyatlariga  ega.

M e h n a t  t a ’lim i  tam o y illarin i  bayon  qilishda  u larn in g  ju ftlashib 

o 'rg an ish   tam oy ilin i  to'g'ri  hisoblash  kerak.  S hunday  qilinganda, 

m e h n a t  t a ’lim   d id a k tik a s in in g   a yrim   tam oyillari  o'rtasidagi  m u ­

ayyan  obyektiv  aloqani  ko'rsatish  im koniyati  tug'iladi.  C h u n o n c h i, 

m e h n a t  t a ’lim in in g   onglilik,  izchillik,  faollik  kabi  t a ’lim   b e rish ­

ning  d id ak tik   tam oyillariga  aloh id a  t a 'r i f   berganda  ular  o'rtasid a 

o 'z a ro   t a ’sir  qiladigan  aloqani  belgilab  b o'lm aydi.  A ksincha,  agar 

m e h n a t  t a ’lim in in g   ta m o y illarin i  ju ft  ta rz d a   u larn in g   asosiy  qoi­

dalari  birligi  nuqtayi  n a z a rid a n   ko'rib  chiqilsa,  u  holda  m a z k u r  

ta m o y illa rn in g   tizim i  q uyidagicha  bo'lishi  m u m k in :

29

---

—  m e h n a t  t a ’l im in i n g   ilmiyligi,  bu  t a ’lim n in g   ongliligi  va 

faolligi,  m u n ta z a m lig i  va  puxtaligi;

—  m e h n a t  t a ’lim in i n g   k o 'rgazm aliligi  va  abstraktligi  o'quv 

tarbiya  m aqsa dlarig a   q a ra tilg a n   u n u m li  m e h n a t  asosida  t a ’lim 

berish,  m e h n a t  t a ’lim in i n g   tushunarliligi.

M e h n a t  t a ’lim i  o'qituvchisi  sh u n i  u nu tm asligi  kerakki,  o'quv 

ustax o n alaridagi  h a r  q a n d a y   a m a liy   m a s h g ‘u lo td a   y u q o rid a   sanab 

o 'tilg a n   m e h n a t  t a ’limi  ta m o y illa r id a n   bitta  yoki  ikkitasi  e m as 

balki  o'q uv ch ilarg a  o'quv  m ate ria lla rin i  sifatli  va  to 'la  yetkazib 

berish  im k o n in i  b e ra d ig a n   d id a k tik a n in g   b u tu n   tiz im ig a   am al 

qilinadi.  M ehnat  t a ’lim i  o 'q itu v c h isin in g   d id ak tik   ta m o y illa r d a n  

m o h ir o n a   foydalana  bilishi  u larn i  bir-biriga  to 'g'ri  bog'lab   olib 

borish id a  n a m o y o n   bo'ladi.

O 'q ituvchi  faqat  o 'q itis h n in g   q o n u n iy a tla rin i  bilishigina  emas. 

balki  u larni  am alg a  o s h irish   u c h u n   qulay  s h aroitlarni  yaratib  bera 

olishi  h a m   m u h im .  B u nga  a yrim   vetakchi  b o s h la n g 'ic h   q o n u n i- 

yatlarni  c h u q u r   tu sh u n is h   va  u larn i  o'quv  ja ra y o n id a   qo'llash 

orqali  erishiladi.  B u n d a y   q o n u n iy a tla r  d id a k tik a d a   t a ’lim  ta m o -  

yillari  yoki  d id a k tik   ta m o v illa r   deb  n o m   olgan.

M e h n a t  t a ’l im in in g   quyidagi  tam o yillari  mavjud:

1.  T a ’lim   va  tarbiya  birligi.

2.  T a ’l im n in g   ilmiyligi  va  p o litex n ik   xususiyatga  egaligi.

3.  T a ’lim da  tiz im lilik   va  izchillik.

4.  N azariya  va  am aliy ot  birligi.

5.  Yosh  individual  x u su siy atlarin i  hisobga  olish.

6.  O ng lilik  va  faol 1 iк .

8.  T a ’lim d a   ko 'rsa tm a lilik .

9.  Bilim,  k o 'n i k m a   va  m a la k a la rn i  o 'z la s h tiris h n in g   m u sta h - 

kam ligi  va  puxtaligi.