O. Yusupova

2. Tilshunoslik va tarix. Tilshunoslikning etnografiya 
bilan munosabati.
Jamiyatda ro‗y bergan har bir o‗zgarish 
shu jamiyatning tilida o‗zining ma‘lum izini qoldiradi. Shuning 
uchun jamiyat tarixining muayyan jihatlarini yoritishda tarixiy 
hujjatlar, yozma yodgorliklar ojizlik qilib qolgan joyda 
lingvistik materiallar yordamga kelishi mumkin. Ayni paytda, 
ma‘lum lingvistik faktlarni tarixiy materiallarga suyanmasdan 
turib izohlash yetarli bo‗lmaydi. Bu esa jamiyat tarixi bilan shu 
jamiyat tilining va ularni o‗rganuvchi tarix fani bilan 
tilshunoslik fanining naqadar aloqador ekanini ko‗rsatadi. 
Hozirgi kunda til ikki yo‗nalishda o‗rganiladi: statik 
(sinxron) holati va dinamik (diaxron) holati.Til taraqqiyotining 
muayyan bir davridagi holati sinxron holat sanaladi. Til sinxron 
holatda o‗rganilganda, uning hozirgi holati tadqiqot obyekti 
bo‗ladi. Diaxron o‗rganishda esa til birliklarining tarixiy 
taraqqiyotiga e‘tibor beriladi. Lekin sinxroniya bilan diaxroniya 
o‗zaro aloqadadir. Sinxroniya diaxroniya zanjiridagi bir halqa 
sanaladi. Shuning uchun ko‗p hollarda diaxroniyasiz tilning 
sinxron holatini tushuntirish qiyin bo‗ladi. 
Til tarixi jamiyat tarixining tarkibiy qismi, shuning uchun 
til tarixini (tilni diaxronik o‗rganish) jamiyat tarixidan uzilgan 
holda o‗rganish mumkin emas. Tilda mavjud bir qator hodisalar 
mohiyati jamiyat tarixi asosida ochiladi. 
Xalq tarixidagi har bir voqea, urf-odatlari, turmush tarzi 
uning tilida aks etadi. Shuning uchun til bilan shu til egasi 
bo‗lgan etnos o‗rtasida qanday mustahkam aloqa mavjud 
bo‗lsa, ularni o‗rganuvchi tilshunoslik bilan xalq tarixi va 
etnografiya o‗rtasida ham shunday aloqa bor.Shu sababdan, 
tilning shu til egasi bo‗lgan etnos malaniyatiga munosabatini, 
tilning funksiyalanish va rivojlanish jarayonida til bilan 
etnomadaniyat, etnopsixologik omillar o‗rtasidagi aloqani 

---

15 
o‗rganishga ehtiyoj tufayli etnolingvistika (grekcha etnos – 
xalq, qabila va lingvistika so‗zlaridan olingan) yo‗nalishi 
vujudga keldi. Etnolingvistika tillarning tasnifidan tashqari, 
yana tillarning va madaniyatlarning o‗zaro ta‘siri, bilingvizm 
masalalari, til taraqqiyotiga ijtimoiy madaniyatning ta‘siri kabi 
muammolarni, 
turli 
etnik 
guruhlarda 
qo‗llaniladigan 
paralingvistik vositalar, folklor materiallarini o‗rganadi.