O. X. Xamidov universitet rektori, rais

6- SHO‗BA 
BOSHLANG‘ICH TA‘LIMDA ZAMONAVIY AKT 
 
AXBOROT TEXNOLOGIYA – O‘QITUVCHIGA KO‘MAKCHI 
Saidova R.A., BuxDU boshlang‟ich ta‟lim
nazariyasi kafedrasi o‟qituvchisi 
Yarmanova M. D., BuxDU BTUS 2-kurs talabasi 
 
Bugungi kunda Respublikamizda qobiliyatli, iste‘dodli, o‗z-o‗zini to‗liq anglagan, vatanparvarlik, 
fidoiylik his-tuyg‗ulari shakllangan yoshlarni tarbiyalashga bo‗lgan ehtiyoj xalq ta‘limi tizimi oldida 
yangi vazifalarni hal qilish masalasini qo‗ymoqda.
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining ―Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to‗g‗risida‖ gi farmoni hamda O‗zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining ―Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarini joriy etish to‗g‗risida‖gi qarori har bir pedagog uchun har jihatdan taalluqli bo‗lib, 
oldimizga yangi vazifalarni yuklaydi. Bu vazifalardan biri axborot-kommunikatsion texnologiyalardan 
foydalanib dars o‗tishda mashg‗ulotlar samaradorligini oshirishga erishish hisoblanadi. 
O‗zbekiston Respublikasi «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»da ta‘lim muassasalarining moddiy 
texnik va axborot bazasini mustahkamlash, o‗quv-tarbiyajarayonini yuqori sifatli o‗quv adabiyotlari va 
ilg‗or pedagogik texnologiyalar bilan ta‘minlash, uzluksiz ta‘lim tizimini axborotlashtirish masalasi 
alohida qayd etilgan. Bundan kelib chiqqan holda ta‘lim jarayoniga axborot-kommunikatsion 
texnologiyalarini joriy etish davr talabidir. 
Zamonaviy axborot texnologiyalarning jadal taraqqiy etib, ta‘lim sohasiga ham jadal kirib kelishi, 
uning hayotimizda muhim ahamiyatga ega bo‗lib borayotgani bu boradagi bilim va malakalarimizni ham 
mos ravishda shakllantirishni taqozo etadi. 
Shuning uchun, boshlang‗ich sinflarda yaratilgan elektron darsliklar, multimedialardan foydalanib 
dars o‗tish tavsiya qilinmoqda. 
1-4-sinf o`quvchilari uchun 7 nomdagi yaratilgan multimedialar o‗qish, ona tili, matematika va 
tabiatshunoslik kabi fanlarni o‗qitishda biz o`qituvchilar uchun ko`makchi bo`layapti. Bundan tashqari, 
boshlang‗ich sinf o‗quvchilari uchun ―Sanashni o‗rganamiz‖, ―Alifbo saboqlari‖, ―Aljabr‖, ―5x5‖, 
―Sayohat‖, ―Ertak‖ ―Kelishiklar‖ kabi elektron dasturlar ham ishlab chiqilgan bo`lib, ular o‘zining 
qiziqarliligi, o‗quvchilar yoshiga mosligi, foydalanish uchun soddaligi, mantiqiy mushohada yuritishga 
chorlashi bilan ahamiyatlidir. ―Sanashni o‗rganamiz‖ – boshlang‗ich sinf o‘quvchilari uchun matematika 
fanidan elektron o‘quv vositasi. Mazkur elektron dars ishlanma orqali boshlang‗ich sinf o‘quvchilari 4 
amalni bajarish ko‗nikmasini hosil qiladilar. ―Alifbo saboqlari‖ - 1-sinf o‗quvchilari uchun mo‗ljallangan 
bo‗lib, Alifbeni o‗rgatuvchi dastur hisoblanadi. Dasturning afzallik tomoni shundaki, o‗quvchilarning 
og‗zaki va yozma nutqini o‗stirishga yordam beradi. Shuningdek, harflar o‗rganilgandan so‗ng, 
mustahkamlash maqsadida rasm beriladi. Berilgan katakchaga rasmdagi narsaning nomini qo‘ib yozish 
topshiriladi. Shu yerda o‗quvchining kompyuter orqali yozuv malakalari shakllantirilib boriladi, test bilan 
ishlashga ham o‗rgatiladi. ―Kelishiklar‖- Ona tili darslari uchun mo`ljallangan bo`lib, 4- sinf 
o`quvchilariga kelishiklar, kelishiklarning qanday qo`shimchalarni olishi, ularni qo`llash yo`llari 
o`rgatiladi. Dastur o`qituvchining o`zi uchun ham eng yaqin yordamchi - metodik qo`llanma vazifasini 
o`taydi. ―Kelishiklar‖ mavzusidagi bu dasturni o`quvchilarga mustaqil ish sifatida ham berish mumkin. 
―Aljabr‖ -1- sinf matematika darslarida foydalanish uchun mo`ljallangan. Bu dastur orqali o`quvchilar 10 
ichida raqamlashni, sonlarni to`g`ri va teskari tartiblashni, qo`shish va ayirish amallarini bajarishni 
o`rganadilar. ―5x5‖ – 2- sinf matematika darslarida foydalanish uchun mo`ljallangan. Bu dastur orqali 
o`quvchilar karra jadvalni o`rganadilar. Takrorlash qismida 2 dan boshlab 9 gacha bo`lgan sonlarning 
karra jadvali o`rgatiladi. Imtihon qismida esa o`quvchi karra jadvaldan imtihon topshiradi. Bu dasturning 
ijobiy tomoni shundaki, bitta xonadagi amalni bajarmay ikkinchisiga o`tib bo`lmaydi. Bu esa o`quvchidan 
karra jadvalni puxta o`zlashtirishni talab qiladi. Natijada, o`quvchi karra jadvalni avtomatik darajada 
o`zlashtiradi. ―Sayohat‖- 1-4- sinf o`quvchilariga matematika fanidan to`rtta amalda ham bilimlarini 
mustahkamlashga yordam beradi. Bu dastur orqali o`quvchilar 10, 20, 50, 100 ichida qo`shish, ayirish, 
ko`paytirish, bo`lish amallarini bajarishni o`ganadilar. Dasturning bir yaxshi tarafi shuki, marraga birinchi 
yetib kelgan o`quvchi uchun multfilm qo`yib beriladi. Elektron taqdimotlardan darsda namoyish va 
ko‗rgazmali material sifatida foydalanish o‗qituvchiga katta yordam beradi. O‗quv materialining elektron 
taqdimotida animatsiyalar shaklida berilishi o‗tilayotgan mavzuni tushunishni yengillashtiradi va 

---

113 
ko‗rgazmalilikni oshiradi. Namoyish slaydlarini o‗quvchilarga tarqatma material sifatida ham berish 
mumkin. Elektron darslikdan mustaqil ta‘lim olishda va o‗quv materiallarini har tomonlama samarali 
o‗zlashtirishda foydalanish mumkin. Elektron darslikda fanning o‗quv materiallari o‗quvchiga interfaol 
usullar bilan, psixologik va pedagogik jihatlar, zamonaviy axborot texnologiyalari, audio va video 
animatsiyalar imkoniyatlaridan o‘rinli foydalaniladi. Bugungi kun o‗qituvchisiga qo‗yilayotgan talab, 
dars jarayonida axborot texnologiyalarini qo‗llay olishi, o‗quvchilarni kompyuterdan erkin foydalanishga, 
zamonaviy bilimlarni puxta egallashga, ma‘nan yetuk shaxs bo‗lib yetishiga o‗rgatishdan iborat. Ta‘lim-
tarbiyaning 
yaxshi 
texnika 
va 
yangi 
pedagogik 
texnologiyasi 
bilan 
uning
psixologik
asoslarini
ishlab
chiqish
bugungi
kunning
talabidir. 
Ushbu
vazifani
samarali
hal
etish
uchun
esa
yosh
avlodni
tarbiyalaydigan 
o‗qituvchilarda
yuksak
ma‘naviy- 
axloqiy 
fazilat 
bo‗lgan
fidoiylik,
fidokorlik 
tuyg‗ularini shakllantirish lozim. O‗qituvchilarda: birinchidan, o‗z bilimlarini muttasil oshirib borish, 
ikkinchidan, yangi pedagogik texnologiyalarni amalda qo‗llash, uchinchidan, axborot texnologiyalaridan 
foydalanish malakalarini o‗zlashtirish asosida ularda fidoiylik xususiyatlarini shakllantirishda muhim 
o‗rin egallaydi. Darsda zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanishning afzal tomonlari juda ko‗p. 
Masalan: 
- bilim olish darajasini kafolatlash; 
- belgilangan bilim olish natijalariga erishish samaradorligini ta‘minlash; 
- ta‘limning didaktik vositalaridan foydalanishni optimallashtirish; 
- o‗qish darslarida esa quyidagi vazifalar amalga oshirilishi mumkin; 
- o‗yin orqali o‗quvchining fanga bo‗lgan qiziqishi ortadi;
- o‗quvchining o‗z iqtidori, qiziqishi, bilimi va o‗zligini namoyon etishga imkoniyat bo‗ladi; 
- dars davomida o‗quvchida yangi fikr, g‗oya va takliflar paydo bo‗ladi. 
Axborot kommunikatsion texnologiyalarni dars jarayonida qo‘llash natijasida o‘quvchilar mavzuni 
tez va oson o‘zlashtiradi, fanni o‘rganishga qiziqishi oshadi, olgan bilimlarini to‘laqonli o‘zlashtirib, 
hayotda qo‘llay oladi va muammolarga tezkor yechim topadilar. Talab doirasida to`g`ri ishlab chiqilgan 
mavjud axborot manbalaridan foydalana oladi. Eng asosiysi, mustaqil fikrlovchi yoshlarni bugungi 
zamonga mos ta‘lim berib, tarbiyalashga erishish mumkin. Talab darajasida to`g`ri ishlab chiqilgan 
multimedia materiallari matnli axborotga qaraganda birmuncha ilg`or usul bo`lib, o`quvchilarda aniq va 
samarali tasavvur shakllanishiga yordam beradi. Boshlang`ich sinf o`qituvchilarining multimediali o`quv 
qo`llanmalaridan foydalanib dars o`tish texnologiyasi afzalliklari quyidagilardan ibotat: Muqobil 
istiqbollar, faol ishtirok, tezkor ta‘lim olish, bilimlarni xotirada saqlash va qo`llay olish, muammolarni 
yechish va qaror qabul qilish ko`nikmalari, tizimli ravishda tushuna borish, yuqori darajadagi tafakkur, 
mustaqillik va e‘tiborlilik, axborotlar ketma- ketligi va tezligini boshqarish. 
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, hozirgi zamon fan va texnika taraqqiyoti o‗qituvchining 
ijodkor bo‗lishini, fanning muhim muammolari yuzasidan erkin fikr yurita olish, fan yutuqlarini 
o‗quvchilarga yetkaza olishi va nihoyat o‗quvchilarni ham ijobiy fikrlashga, tadqiqot ishlariga o‗rgata 
olishini talab qiladi.Bu ishda esa axbotot kommunikatsion texnologiyalar o`qituvchiga eng yaqin 
ko`makchi, yordamchidir.