|
BOSHLANG‘ICH SINF O‗QUVCHILARINING YOZUV MALAKALARINI
SHAKLLANTIRISH METODLARI
Qo‗ldoshev R.
Bux. DU Boshlang‘ich ta‘lim
metodikasi kafedrasi o`qituvchisi,
Qayimov L Bux. DU
Ta‘lim va
tarbiya nazaryasi va metodikasi 1-bosqich
magistranti
Toyirova N. Bux. DU Ta‘lim va
tarbiya nazaryasi va metodikasi 1-bosqich
magistranti
Alifbe davrida o‗qish va yozishga o‗rgatishning uyg‘unlikda, baravar olib borilishi tahlil-tarkib
tovush usulining eng asosiy xususiyatlaridan biri bo‗lib hisoblanadi. Kichik yoshdagi o‗quvchilarni
chiroyli yozuvga o‗rgatish uchun ularni maktabga kelgan kunlardan boshlab quyidagi vazifalarni
bajarishga o‗rgatish zarur:
1.
Yozuv vaqtida partaga to‗g‘ri o‗tirish .
2.
Yozuv qurollaridan to‗g‘ri foydalanish
3.
Daftaradan to‗g‘ri foydalanish
4.
Yozma shakildagi harf va uning unsurlari bilan tanishtirish.
5.
Yozma shakildagi harflar yordamida bo‗g‘in, so‗z va gaplar yozish.
O‗quvchilarda yozuv malakalarini shakllantirish uchun birinchi navbatda harflarning shaklini
to‗g‘ri yozishga, to‗g‘ri tasavvur qilishga bir xil qiyalikda yozishga, harf unsurlarini bir-biriga to‗g‘ri
bog‘lab yozishga, so‗zlarni qatorlarga, to‗g‘ri joylashtirishga o‗rgatiladi.
Chiroyli yozuv malakalarini shakllantirishga eng birinchi qoida bu gigienik talablardir.
O‗quvchilarda yozuv malakalarini hosil qilish uchun diqqat, sezgi, idrok, xotira kabi psixofiziologik
funksiyalar ishtirok etishini ko‗ramiz. Bu hol o‗quvchiga idrok etgan va sezgan narsalarini xotiraga
muhrlash imkonini beradi.
Chiroyli yozuvga o‗rgatish uchun birinchi navbatda quyidagi malakalarni singdirib borish talab
etiladi.
1.
Yozuv qurollaridan to‗g‘ri foydalanish .
2.
Parta ustiga daftarni to‗g‘ri qo‘yish.
3.
Yozayotganda gavdani to‗g‘ri tutish va tirsaklarni to‗g‘ri harakat qildirish.
4.
O‗z xatini berilgan namuna bilan taqqoslashga o‗rgatish
5.
Tovushni bosma harfga bosma harflarni esa yozma shakilga
aylanishga o‗rgatish.
168
6.
Harflarning shaklini to‗g‘ri idrok etishga o‗rgatish.
7.
Harflarni bir –biriga bog‘lab yozishga o‗rgatish.
8.
Harflarni bir xil balandlikda va kenglikda tekis yozishga o‗rgatish.
9. Daftar chizig‘idagi qatorlarni to‗g‘ri to‗ldirish, sarlavha, oy va kunlarni to‗g‘ri yozish.
10. Harflarning qiyaligini to‗g‘ri saqlash.
Birinchi sinf o‗quvchilarini chiroyli yozuvga o‗rgatishdan oldin quyidagi malakalarini
shakllantirish lozim:
Harflarning shaklini to‗g‘ri ifodalash,grafik malakalarini egallash
Yozuv vaqtida harflarning shakli bilan bir qatorda ularning qanday tovush bildirishini ham
bilish,ya‘ni imloga oid malakalarini egallash.
Yuqorida ko‗rsatib o‗tilgan har bir malaka o‗z oldiga ma‘lum bir qoidani maqsad qilib qo‗yadi.
Masalan, yozuv texnikasi-yozuv qurollaridan to‗g‘ri foydalanishi, yozayotganda partaga to‗g‘ri o‗tirish,
qo‗lni to‗g‘ri tutish,umuman gigenik qoidalarga amal qilishni talab qiladi. Grafik malakalar esa harflar
shaklini to‗g‘ri ifodalashni, ularning orasidagi masofaning bir xil bo‗lishini, qiyalikni to‗g‘ri saqlashni
talab etadi. Imloga oid malakalarda esa qaysi harf qanday tovush bildirishini va ularni o‗z o‗rnida
turishini talab etadi.
Yozuv malakalari 6-7 yoshli bolalar uchun o‗qituvchi tomonidan bevosita kuzatib borishni talab
etadi qiyin jarayondir. Xuddi shu davrda o‗quvchilar tomonidan bajarilgan mashqlar kelgusi uchun
muhim ahamyatga egadir.
O‗quvchi o‗zining dastlabki yozgan harf va unsurlaridan ruhlanadi o‗ziga bo‗lgan ishonchi ortadi
va qiyinroq harflarni yozishdan cho‗chimaydi. Shuning uchun ham o‗quvchilarda dastlabki yozuv
malakalarini hosil qilishda ularning irodasini mustahkamlashga etibor berish lozim. Bunda o‗qituvchining
bolalar bemalol bajara oladigan topshiriqlar tanlashi muhim rol o‗ynaydi.
Bu davrda bolalardagi psixologik xususiyatlarni hamda ularning fiziologik xususiyatlarni hamda
ularni o‗sishlarini hisobga olish boslang‘ich sinf o‗qituvchisining muhim vazifasidir.
O‗quvchilar juda ko‗p vazifalarni, o‗qish, yozish, rasm chizish va boshqa mashqlarni partada
o‗tirib bajaradilar bu davrda o‗qituvchi o‗quvchilarni to‗g‘ri o‗tirishga o‗rgatishi, ularninig erkin ishlashi
uchun zarur shart sharoit yaratib berishi kerak buning uchun o‗quv yili boshida o‗qituvchi maktab
hamshirasi bilan hamkorlikda yoshiga bolalarning bo‗yiga hamda ko‗rish va eshitish qobilyatlariniga
qarab partalarga o‗tqazishi muhimdir.
O‗quvchilar partasi sinfdagi asosiy jihoz bo‗lib u o‗quvchilarning yoshlari va bo‗ylariga
mos,yozish va rasm chizish uchun qulay bo‗lishi o‗quvchi o‗tirib turganda xalaqit bermasligi lozim.
O‗quvchilarda yozuv malakalarini hosil qilishdan oldin, ularni sifatli yozuv qurollari bilan
ta‘minlash lozim .Yozuvning chiroyli bo‗lishi ko‗p jihatdan yozuv qurollariga bog‘liq. Ularning yozuv
qurollarini muntazam nazorat qilib borish o‗qituvchining muhim vazifasidir.
Dastur talablari bo‗yicha birinchi sinf o‗quvchilari "Alifbe" darsligiga ilova tariqasida chiqarilgan
"Yozuv daftaridan" foydalanishlari lozim. Daftar sifatli qog‘ozdan ishlangan, silliq va chiziqlari aniq va
ko‗rinib turadigan bo‗lishi lozim. Daftardagi qiya chiziqlar orlig‘i 25 m.m 65% kichik harflar yoziladigan
satr chizig‘i oralig‘i 5 mm teng bo‗lishi lozim. O‗quvchilar uchun tavsiya etiladigan sharikli
avtoruchkalarning yo‗g‘onligi ularning qo‗l barmoqlariga mos bo‗lib, uzinligi 130 mm oshmasligi lozim.
O‗quvchilar yozuvining sifati ko‗p jihatdan yuqorida ko‗rsatib o‗tilgan yozuv qurollariga bog‘liq.
Yozuvning sifatini shakilantirish deganda, biz uning aniq va toza bir xil qiyalikda va bulandlikda
bo‗lishini, bir tekis silliq yozilishini tushinamiz.
O‗quvchilarda yozuv siftlarini shakillantirish uchun o‗qituvchi quyidagi ko‗rsatmalarga amal
qilishi lozim .
1. Harf unsurlari va harflarni to‗g‘ri bog‘lab yozish
2. Yozuvni 65 qiyalikda yozishga o‗rgatish.
3. Har bir qatordagi harflarning bir xil balandlikda
bo‗lishiga erishish.
4. Harf unsurlari, harflar va so‗zlar orasidagi masofalarni bir xilda saqlash
5. Sinfdagi barcha o‗quvchilarni bir xil tezlikda ravon qilib yozishlariga erishish.
169
Do'stlaringiz bilan baham: |
