O. X. Xamidov universitet rektori, rais

ТАЛАБАЛАР ЎЗ САЛОМАТЛИГИГА МУНОСАБАТИНИНГ ПСИХОЛОГИК 
ХУСУСИЯТЛАРИ 
Мирзаева С. Р.- Низомий номидаги Тошкент 
давлат 
педагогика 
университети 
“Психология” кафедраси таянч докторанти 
Ёшларнинг саломатлиги, асосан, уларнинг турмуш тарзи, одатларига боғлиқ. Фойдали 
одатлар баркамол шахсиятни шакллантиришга ѐрдам беради, зарарли бўлганлар эса унинг 
шаклланишига тўсқинлик қилади. Ёмон одатларга ирратсионал кунлик режим, ѐмон овқатланиш, 
кам жисмоний фаоллик киради. Аммо гиѐҳванд моддаларни истеъмол қилиш, чекиш, спиртли 
ичимликларни суиистеъмол қилиш энг зарарли ҳисобланади. Ушбу одатлар одамнинг ҳаѐтини 
бузадиган, ҳатто антисосионал хатти-ҳаракатларга олиб келиши мумкин бўлган иллатларга 
айланиши мумкин.
Соғлом турмуш тарзи инсон фаолиятининг турли томонларини ривожлантириш учун зарур 
шарт бўлиб, фаол қариш ва меҳнат, ижтимоий, оилавий, маиший, дам олиш шаклларида фаол 
иштирок этиш учун ижтимоий функцияларни тўлиқ бажариш. 
Соғлом турмушнинг долзарблиги ижтимоий ҳаѐтнинг мураккаблиги, соғлиқни сақлаш 
ҳолатидаги салбий ўзгаришларни келтириб чиқарадиган ишлаб чиқариш, экологик, психологик, 
сиѐсий ва ҳарбий хавфларнинг ошиши туфайли инсон танасига стресснинг кучайиши ва ўзгариши 
билан боғлиқ. 
Аҳолининг, айниқса болалар ва ѐшларнинг саломатлик ҳолати жамият ва давлат 
фаровонлигининг муҳим кўрсаткичидир. Шунинг учун соғлиқни сақлаш, ижтимоий аҳамиятга эга 
касалликларнинг кескин камайиши, соғлом турмуш тарзини шакллантириш учун шарт-шароитлар 
яратиш мамлакат аҳолисининг сиѐсатининг устувор йўналишларидан биридир. Соғлом турмуш 
тарзи - бу жамоат саломатлигини тиклаш, сақлаш ва яхшилашни таъминлайдиган ягона ҳаѐт йўли. 
Университет талабаларининг соғлом турмуш тарзини шакллантириш муаммосининг долзарблиги 
биринчи навбатда ѐш авлоднинг жисмоний ва маънавий ривожланишидаги танқидий ҳолат билан 
боғлиқ.
Касалликнинг сабаби иккала атроф-муҳит омиллари (салбий экологик омиллар), шунингдек 
хатти-ҳаракатлар асосига эга бўлган хавф омиллари: чекиш, алкогол ва бошқа заҳарли ѐки 
психоактив моддаларни қабул қилиш, жисмоний машқлар билан қизиқмаслик, шахсий гигиена ва 
бошқалар. 
Рус ва хорижий педагогика ва психологияда Н.М. Амосов (2009), В. И. Дубровский (2005), 
А. В. Мартйненко, Ю. Асарларида соғлом турмуш тарзини шакллантириш муаммосини ўрганиш 
бўйича этарлича тажриба мавжуд. В. Валентик, В. А. Полесский (2008), Г. М. Шелтон (2010) ва 

---

161 
бошқалар. Профилактик ѐндашувни ўрганишга бағишланган бир қатор асарлар: К.Г.Габриелян, 
Б.В.Eрмолаев (2007), Л.П.Матвеев (2001). Шу билан бирга, университет талабаларида соғлом 
турмуш тарзини шакллантириш ва дастурларнинг етишмаслиги, шу билан бирга, нотўғри турмуш 
тарзининг салбий таъсирини камайтириш учун ѐшлар ўртасида соғлом турмуш тарзини тарғиб 
қилишнинг самарали шакллари ва усуллари мавжуд. 
Назарий тадқиқотлар ва амалий ўқув ва илмий-тадқиқот фаолиятини ишлаб чиқилган 
муаммо жиҳатидан таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, бугунги кунда университет талабаларининг 
соғлом турмуш тарзини шакллантириш муаммолари илмий билимлар ва амалиѐтнинг етарлича 
эътиборга олинмаѐтир.
Ушбу 
муаммони 
ўрганиш 
гипотезасини 
шакллантириш 
мумкин: 
университет 
талабаларининг соғлом турмуш тарзини шакллантириш қуйидаги ҳолларда янада самарали ва 
муваффақиятли бўлади: 
- соғлом турмуш тарзини шакллантириш "соғлиқ", "соғлом турмуш тарзи" тушунчаларининг 
асосий хусусиятларига асосланади; 
- соғлом турмушнинг ўрни ѐш талабаларга тушунтирилади ва тушунтирилади; 
- "Саломатлик - бу куч!" Университет талабаларининг соғлом турмуш тарзини 
шакллантириш дастури. ишонтириш усули, мини-маърузалар, мунозаралар, баҳс-мунозаралар, 
тренинглар, роликлар, видео материалларни томоша қилиш ва муҳокама қилиш, машқларни 
бажариш каби педагогик таъсирнинг шакл ва усулларидан фойдаланишни назарда тутади. 
Соғлиқ – бу фақатгина касалликларнинг йўқлиги бўлибгина қолмай, балки жисмоний, 
психик ва ижтимоий баҳт-саодат. Саломатлик – бу бизга нафақат туғма балки, биз яшаѐтган шарт-
шароитларда орттирилган сармоя (бойлик)дир 
Ҳаѐт, саломатлик – бу инсон эга бўладиган муҳим ижтимоий қадриятлардир. Бу оила, 
мактаб (таълим муассасаси), инсон саломатлиги учун тамал тоши қўйиладиган барча ташкилотлар 
олдида бутун миллат саломатлиги масалаларини аниқ ўлчамда ҳал қилишга имкон берадиган 
соғлом турмуш тарзини шакллантиришдек долзарб муаммони қўяди. 
Соғлом турмуш тарзини инсон ўзи учун ўзи яратиши керак. Соғлом турмуш тарзига иш ва 
яшаш шароитидан келиб чиқган ҳолда амал қилиш зарур. Зарарли ва хавфли риск омилларини 
камайтириш.
Таклифлар: 
1. Соғлом турмуш тарзини инсон ўзи учун ўзи ўз соғлиғидан ва атроф мухит таъсиридан 
келиб чиқган ҳолда яратиши керак.
2. Соғлом турмуш тарзи оғир меҳнат фаолияти билан шуғулланадиганлар, яшаш климатик 
шароитидан келиб чиқган ҳолда амал қилиш зарур.
3. Зарарли ва хавфли риск омилларини эътиборга олган ҳолда инсонларга соғлом турмуш 
тарзини яратиш.