O’. Toshbekov tuproqshunoslik asoslari fanidan o’quv-uslubiy majmua

5.3.1. Kesma nima maqsadda qo’yilishini va uni qo’yishda nimalarga etibor qaratish kerakligini sо’zlab bera oladi.

5.3.2. Tuproqning morpologik belgilarini o’rganish tartibini bilib oladi.

5.3.3. Tuproqdan monolit tayorlashni tushintirib bera oladi.

3-asоsiy savolning bayoni:

Tuproq morfologiyasi tuproqshunoslik fanining muhim bo’limidir. Tuproqlarni aniqlash, ularning genezisi, kimyoviy va fizik hossalarini hamda dehqonchlikka yaraqli ekanligini o’rganish uchun dalada o’tkaziladigan tekshirishlarda keng ko’lamda foydalaniladi. O’z o’zidan ayonki, tuproqlarning morfologik tasviri tuproqlar sistematikasi, genezisi, kimyoviy va fizik hossalari hamda ularning unumdorligi kabi ko’pgina muhim masalalarni yoritib bera olmaydi. Buning uchun tuproqlarni tekshirishning boshqa usullarini ham qo’llash maqsadga muvofiqdir. Bunday usullar ishlab chiqilgan va amalda qo’llanilib kelinmoqda.

Tuproq kesmalari tuproq hosil qiluvchi jinslar morfologiyasini mukammal tekshirish va tuproq namunalarining kimyoviy tarkibini, fizik va boshqa hossalarini laborotoriyada aniqlash uchun kovlanadi.

Kesmalar butun tuproq profillini va tuproq hosil qiluvchi jinsning talaygina qismini ochib berishi kerak. Uning chuqurligi 2 m dan kam bo’lmasligi lozim. Kesmalarni shunday tushirish kerakki uning oldingi devori quyoshga qaragan bo’lsin. Kesmalarning devorlari tik tushishi kerak, orqa devori zinapoyaga o’xshagan bo’lsin. O’rganiladigan tomonining tabiy holati buzilmasligi kerak. Kesmalarni kovlash jarayonida chirindili-akkumulyativ (A), o’tuvchi (B) va ona jins (C) qatlamlar alohida-alohida tomonga qovlanib tashlanishi kerak va tekshirib bo’lingach shu tartibda ko’mib qo’yilishi kerak.

Tuproqning joylanish sharoitlari va profili maxsus tuproq kundalik daftarida tasvirlanadi. Chuqur tushiriladigan joy shunday tanlanadiki u imkoniyati boricha kattaroq joyni xarakterlasin, yani tanlangan joy tipik bo’lsin.

Tuproq qatlamlarning morfologiq belgilari o’rganilgach, har bir genetik qatlamdan analiz uchun 1-1,5 kg dan tuproq namunasi olinadi.

Tuproq monoliti, yani tabiy holati saqlangan tuproq namunasi dala sharoitida maxsus 1,5-2 m chuqur qazilib olinadi. Buning uchun ma’lum o’lchamdagi eni 30-40 sm, bo’yi 1,5-2 m. qalinligi 15-20 sm lik yashik tayorlanadi. Dalada o’ra qazilib sо’ng yashik o’lchami bo’yicha o’ra devori o’yilib, unga yashik kiritiladi va extiyotlik bilan tabiy holatini buzmagan holda tuproqni yashikka o’tkaziladi. Usti fanera bilan bekitilib yopib qo’yiladi va laboratoriyaga keltiriladi. Bu ishlar tuproq muzeylarini tashkil qilish uchun va talabalarga laboratoriya sharoitida tuproqning morfologik belgilrini o’rgatish uchun bajariladi.