O ’tilladi gan sana o ’tilgan

XI-Yangi  mavzu  bayoni:

/Alisher Navoiy  1441-yilning 9-fevralida  Hirot shahrida tug‘ildi.  Bu 

shahar  hozirda  Afg£onistonning  markaziy  shaharlaridan.  Alish^ming 

otasining oti G‘iyosiddin Muhammad edi.  Uni «Kichkina bahodir» ham 

der ekanlar.  Onasining ismi ma’lum emas.

Alisher juda  kichik  yoshlaridan  she’r  va  musiqaga  havas  qo‘yadi, 

olim-u shoirlar davrasida ulg‘ayadi. Uning otasi temuriylar xonadoniga 

yaqin odamlardan edi.  Ulamikiga zamonasining mashhur kishilari tez- 

tez kelib turar edilar.

Yosh Alisher uch-to‘rt yoshlarida she’r yod olib,  ko‘plarni hayratga 

soldi.  Besh  yoshida  maktabga bordi.  Bo‘lajak  sulton  Husayn  Boyqaro 

bilan biiga o£qidi.

1447-yilda  mamlakat  podshohi  Shohruhmirzo  vafot  etib,  yurtda 

notinchlik boshlandi. Alisherlar oilasi Iroqqa ko£chadi. Olti yoshlik Alisher 

yo‘lda  bir  tasodif bilan  zamonasining  mashhur  tarixchisi  Sharafiddin

27

---

Ali Yazdiyga duch keladi. Odob va muomala bilan buyuk tarixchi mehrini 

qozonib,  duosini oladi.

Alisher xonadoni Hirotga 1451-yilda qaytadi. Yo‘lda yana qiziq voqea 

yuz beradi.  Ilgari shahardan shaharga  karvonlar qatnar,  bordi-keldilar 

shular yordamida bo‘lar va ular ko‘pincha tunda yurib, kunduzlari darn 

olar  edilar.  Xullas,  tunda  ot  ustida  mudrab  borayotgan  o‘n  yoshdagi 

Alisher egardan  yiqilib  tushadi,  uyqu  zo‘ridan  uyg‘onmay,  karvondan 

ajralib  qoladi.

Ertalab uyg‘onsa, cho‘li biyobon. Nariroqda oti o‘tlab turibdi. Odam 

zoti yo‘q. Quyosh ko‘tarilib kelmoqda. Bir lahza uni qo‘rquv va vahima 

bosadi, biroq o‘zini tezda qo‘lga olib, yo‘lga tushadi.  Ko‘p o‘tmay, uni 

izlab  kelayotgan  o‘z  kishilariga  duch  keladi  va  eson-omon  ota-onasi 

bag‘riga boradi.

1452-yilda taxtga Abulqosim Boburmirzo chiqadi va Alisheming otasi 

Sabzavorga hokim qilib tayinlanadi. Alisher Sabzavorda o‘qishni davom 

ettiradi/

1452—57-yillarda u dastlab  Sabzavorda,  so‘ng Mashhadda yashadi.

She’rga, musiqaga mehri oshib bordi.  Farididdin Attor, Nizomiy Gan-

javiy,  Shayx  Sa’diy,  Xusrav  Dehlaviy  asarlarini  sevib  o‘qidi.  Ayniqsa,

Attorning  «Mantiq  ut-tayr»  («Qush  nutqi»)  kitobi  yosh  Alisheming

xayolini tamom egallab oldi.  Ota-ona tashvishga tushdilar.  Kitobni be-

kitdilar.  Lekin kitob tamom yod bo‘lgan edi.

U Hirotga 1464-yilda keladi, lekin ko‘p o‘tmay, Samarqandga ketishga

majburbo‘ladi. Samarqandda u 1469-yilga qadar yashadi. Temuiiylaming

bosh shahri buyuk shoir hayotida o‘chmas iz qoldirdi.  Bu haqda u ko‘p

yozgan.

Nihoyat  Alisheming  maktabdosh  do‘sti  Husayn  Boyqaro  taxtga 

chiqishi  bilan  uni  Hirotga  chaqirib  oladi va  muhrdor  qilib  tayinlaydi. 

1472-yildan vazirlik martabasiga ko‘tariladi,  1487—88-yillarda Astrobodda 

hokim bo‘lib ishlaydi. Umrining oxiriga qadar shohning eng yaqin kishisi 

bo‘lib qoladi.  Shu yillari  mamlakat  osoyishtaligi,  yurt  obodligi  yo‘lida 

ulkan  ishlar  qiladi/