O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

R ostlan ish reflekslari.
Tonik rostlash yoki t o ‘g ‘rilash reflekslarini 
o ' r t a miy a y u za g a ch iqaradi va bin obarin, bulb ar h ayvonlarda bunday 
reflekslar b o 'lm a y d i. Miyani t o ' r t tepalik y u q orisida n qirqib q o 'y is h
operatsiyasidan keyin hayvon bir necha vaqt o 'tg a c h boshini, s o 'n g ,r a
esa b utu n tanasini ham k o 'ta r ib , o y o q q a turadi, y a 'n i tabiiy vaziy atini 
oladi. Bunday reflekslar faqat o 'rta miyasi butun hayvonlarda kuzatiladi. 
Bu reflekslarning yuza ga chiqishida labirintlar, b o 'y in m uskullari va 
g av d a n in g teri yuzasidagi reseptorlar ishtirok etadi.
H a y v o n y o n la m a y o tg a n b o 'I s a , bo sh in i k o ' t a r a d i v a b o s h te pasi 
y u q o r ig a q a r a g a n ta b iiy v a z iy a tn i oladi. O g 'i r l i k k u c h i n i n g g ' a y r i
t a b i i y y o ' n a l i s h i t u f a y l i v e s t i b u l y a r a p p a r a t r e s e p t o r l a r i n i n g
t a ’sir la n is h i n a tija s id a h a y v o n b oshi r e f le k s y o ' l i b ila n k o ' t a r i l i b ,
tabiiy vaziyatni oladi. A m m o v es tib u ly a r ap p a rat y e m irilg a n taqdirda 
g a v d a b ir o r q a ttiq y u z a d a y o n l a m a y o ts a , b o s h r o s tla n a d i, a yni 
v a q t d a faq a t bir to m o n d a g i teri r e s e p to r la r i t a 's i r l a n a d i . Bu h olda 
b ir t o m o n d a g i t a ' s i r l a n i s h i g a j a v o b a n b o s h r e f l e k s y o ' l i b ila n
r o s t l a n a d i . B u n d a b ir t o m o n d a g i te ri n e r v l a r i n i n g t a ’s i r l a n i s h i
q u y i d a g i c h a isb o t etila d i: y o n l a m a y o tg a n h a y v o n u s ti g a o z g i n a
yukli taxta q o 'y ilsa , ikkala to m onda gi teri nervlari sim m etrik ravishda 
t a ’sir la n ib , b o s h y a n a p a s tg a tu sh a d i. T axta o lib q o 'y i l g a c h v a bir
116

---

t o m o n d a g i teri y a n a t a 's i r l a n g a c h b o s h t a g ‘ in re f le k s y o ‘ li b ila n
k o ‘tariladi.
Boshning k o ‘tarilishi rostlash reflekslarining faqat birinchi fazasini 
ta sh k il etadi. Ikkinchi fazasi b o sh d a n keyin ta n a n in g refleks y o ‘li 
bilan rostlanishidan iborat. Bu refleks ham ikki to m onlam a boshlanadi: 
b o ‘y in m u s k u l l a r i d a g i p r o p r i o r e s e p t o r l a r n i n g v a t a n a t e r i s id a g i 
rese p to r la r n in g t a ’siran ish id a n kelib chiqadi.
D e s e r e b r a t s i y a l a n g a n h a y v o n y o n l a m a y o t g a n d a b ir in c h i d a v r
tu f a y l i b o s h in i k o 't a r s a , b o ‘y in m u s k u l l a r i n i n g p r o p r io r e s e p to r la r i 
t a ’s i r l a n a d i v a s h u n g a j a v o b a n t a n a n i r o s t l o v c h i m u s k u l l a r
q i s q a r a d i . S h u n d a y q ilib , a v v a l b o sh k o ‘t a r i la d i, k e y i n b o s h n i n g
k o ‘ tari I ish i o q i b a t i d a ta n a k o ' t a r i l a d i v a h a y v o n n o r m a l v a z i y a t n i
oladi.
H a y v o n y o t g a n i c h a b o s h i n i b o g ' l a b , r o s t l a n i s h i g a i m k o n
b erilm asa , ta nasi b arib ir ro stla n a v e ra d i, endi b o 'y i n m u sk u llarid a g i 
proprioreseptorlarning t a ’sirlashidan q a t 'i y nazar, h ayvon gavdasin ing 
q aysi to m o n id a y o tg a n b o 'ls a , o ' s h a to m o n id a g i te rining bir y o q la m a
t a ’sirlanishi tufayli ta na rostlanadi. Buni y u q o r id a ay tilg a n ta jrib a g a
o ' x s h a s h t a j r i b a b ila n is b o t e t is h m u m k i n : h a y v o n u s t i g a t a x ta
q o 'y ilsa , ikkala to m onda gi te rinin g ta 'sirlanishi tufayli tanani rostlash 
refleksi y u z a g a chiqm aydi.
S h u n d a y q i l i b , b o s h n i h a m , ta n a n i h a m r o s t l a y d i g a n ik k it a
m e x a n iz m bor: birin chi m e x a n iz m d a v e s tib u ly a r ap p a ra t reseptorlari 
v a t e r i r e s e p t o r l a r i t a ' s i r l a n s a , i k k i n c h i m e x a n i z m d a b o ' y i n
m u s k u l l a r i n i n g p r o p r i o r e s e p t o r l a r i v a ta n a t e ri s id a g i r e s e p to r la r
t a ’sirla nadi. Bu to n ik re f le k s la rn in g m a rk a zla ri o ' r t a m iy a d a b o 'lib ,
ula rning y u z a g a c h i q is h id a qizil y a d ro faol ishtirok etadi.
V e s tib u ly a r a p p a r a t r e s e p to r la r id a n v a b o ' y i n m u s k u l l a r i n i n g
proprioreseptorlaridan keluvchi im pulsla r bosh n in g turli vaziy atlarid a 
k o 'z n i n g b u r ilish ig a h am sa bab b o 'la d i .