O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

U zunchoq m iyan in g fu n k siy a la ri.
U z u n c h o q m iy a d a od d iy ro q , 
s h u n i n g d e k m u r a k k a b r o q r e f l e k s l a r n i n g m a r k a z l a r i b o r , bu 
reflekslarning y u za g a ch iq ish id a har xil m uskul g uruhlari, tom irlar va 
k o ' p g i n a i c h k i o r g a n l a r q a t n a s h a d i . B u r e f l e k s o r q a m i y a d a ,
s h u n i n g d e k t il - h a lq u m , es h itu v , v e s t i b u l y a r nerv, u c h l ik n e r v va 
a d a s h g a n n e r v n in g r e s e p t o r s is te m a la r id a n k e l u v c h i im p u l s la rg a
j a v o b a n kelib chiqadi. Yoylari keyingi m iya orqali o ‘ta d ig an refleks 
o r q a m iy a r e f le k s la r ig a n is b a ta n m u k a m m a l r o q va m u r a k k a b r o q
koordin atsiy alangan reflekslardir. Bunga, masalan, gavda vaziyatining 
tonik reflekslari kiradi. Keyingi m iyaning k o 'p g in a m urakkab reflektor 
fao liy atin i b a ja rish id a turli n e y ro n la r m u a y y a n ta rtibda q o ‘z g ‘alib
106

---

q atnashadi. Yutish va aksa urish reflekslari b u n d a y reflekslarga misol 
b o ' l a oladi.
U z u n c h o q m i y a nafa s olis h , y u r a k fao liy atin i to m i r l a r holati, 
terlash, h az m a ’zolari funksiy alarin i idora etishda m u h im ah a m iy a tg a 
egadir. Shu b a rc h a fu n k siy a la rn in g m a rka zla ri u z u n c h o q m iy ada.
B a ’zi m a r k a z la r - nafas m a rk a zi, y u ra k faoliyatini idora etuvchi 
m arkaz, tom ir hara katla ntiruvchi m a rk a zn in g x u su siy ati shuki, ularni 
periferiyadan keluvchi nerv impulslari ham, markazla rga bevosita ta ‘sir 
etuvchi k im y o v iy t a ‘sirlovc hila r ham refleks y o ‘li b ila n q o ‘z g ‘atadi.
B u y e r d a b i z a s o s a n s k e l e t m u s k u l l a r i n i n g f a o l i y a t i b ila n
b o g ‘l a n g a n u z u n c h o q m i y a m a r k a z l a r i v a r e f l e k s l a r i n i k o ‘zdan 
k echiram iz. V egetativ nerv sis tem a sid a n in n e rv a tsiy a la n a d ig a n ichki 
a ’zo lar v a to m irla r n in g b o sh q a rilish id a u zu n c h o q m iy a n in g q an d a y
a h a m iy a t kasb etishini q u y id a k o ‘rib o ‘tamiz.
Nafas m arkazi
uzunchoq m iy anin g turli qism laridagi neyronlarning 
b ir n e c h a g u r u h i d a n v u j u d g a k e l i b , y a g o n a f u n k s i o n a l t i z i m
hisoblanadi. N afas markazi Varoliy k o 'p rigining yuqori chegarasi bilan 
u zu n c h o q m iy a n in g pastki qism i o 'r t a s i d a r e ti k u ly a r fo rm a tsiy a g a
tegishli s o h a d a j o y la s h g a n . N a fa s m a rk a zin i ayrim y a d r o g a o 'x s h a s h
m u s t a q i l a n a t o m i k t u z i l m a d e b h i s o b l a s h k e r a k m i y o k i nafafc 
harakatlarini idora etishga ixtisoslashgan retikulyar form atsiya b o 'lag i 
deb q a r a sh k e r a k m i, bu t o ‘g ‘ridan h an u z yakdil fik r y o ' q . U m u m a n
o l g a n d a n a f a s m a r k a z i n i n g e n g m u h i m q i s m l a r i