O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Yurakdan tash qari boshqaruv mexanizmlari.
Yurak innervatsiyasi- 
yurakka M NSdan sim patik va parasim patik (adashgan nerv) nervlar orqali 
keluvchi im pulslar hisobiga am alga oshiriladi. B o 'lm a ch a la r va chap 
qorincha yakka sezuvchi nerv tolalaridan yozib olingan elektrik hodisalar 
shuni k o 'rsatad ik i, ularda yakka tipdagi m exanoreseptorlar m avjud ekan. 
K uchli c h o 'z ilis h la m i A- reseptorlar, ku ch siz c h o 'z ilish la m i esa B- 
resep to rlar sezar ekan. Bu ixtisoslashgan reseptorlar tolalari adashgan 
nerv tarkibida boradi. B undan tashqari, yana erkin nerv oxirlari b o 'lib , 
u lar endokard ostida joy lash g an b o 'lib , sim patik nerv tarkibida boradi 
va o g 'riq sezgisi haqida signallar yuborib turadi. Barcha vegetativ nervlar 
singari, y urak nervlari ham ikki neyrondan tarkib topgan. S im patik nerv 
tiz im in in g birinchi ney ro n i orqa m iy an in g yuq o rig i b esh ta k o 'k ra k
segm enti yon shoxlarida joylashgan. Bu neyronlarning o'sim talari bo'yin, 
yuqori k o 'k ra k va asosan yulduzsim on chigal tugunlarda tutashadilar. 
B u tu g u n la rd a s im p a tik n e rv la m in g ik k in c h i n ey ro n i jo y la s h g a n , 
o 's im ta la r i esa n a fa q a t m io k a rd n i, balk i o 'tk a z u v c h i tiz m n i ham
innervatsiya qiladi.
U zunchoq m iyada adashgan nervning yadrosi jo y la sh g a n , ularning 
aksonlari chap va o 'n g nervlar tarkibida yurakka kelib m etasim patik nerv 
m otoneyron bilan sinapslar hosil qiladi. O 'n g adashgan nerv tolalari, 
asosan o 'n g b o 'lm a ch ag a boradi. M iokardni, koronar tom irlam i va sinus 
tu g u n in i ( ju d a k o 'p ) in n e r v a ts iy a q ila d i. C h a p a d a s h g a n n e rv
m etasim patik nerv lar orqali atrio-ventrikulyar tugunda tugaydi. A gar 
tajribada o 'n g adashgan nerv ta ’sirlansa, asosan yurak u rishlar soniga 
t a ’sir eta d i. C h a p a d a sh g a n n erv t a ’s irla n s a , b o 'lm a c h a k o rin c h a
о ‘ tkazu vchanl igi ga ta ’sir ко ‘ rsata d i.
1845 yil aka-uka E. va G.Veberlar birinchi b o 'lib , adashgan nervning 
y urakka ta ’sirini k o 'rsa tib berishgan. U lar bu nervlar t a ’sir etilganda, 
y u ra k ish i s e k in la s h g a n in i v a h a tto d ia s to la d a b u tu n la y to 'x ta b
qolganligini kuzatishgan.
A dashgan nervni qirqib, periferik uchini elektr toki bilan ta ’sir etilsa, 
y u rak q isq a rish la ri se k in la sh a d i. Bu t a ’sir m a n fiy