O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

48-rasm . Gormonlar ta’sir mexanizmi (G.Musalov va T.Sulakvilidzelar
bo'yicha, 1980)
199

---

Ichki sekresiya bezlarining fa o liya tla rin i tekshirish usullari.
Ichki 
sekresiya bezlarining faolitini eksperim ental va klinik usullar yordam ida 
o ‘rganiladi, quyida ulardan eng m uhim lari keltirilgan.
1. Ichki sekresiya bezi qism an yoki butunlay olib tashlanganda, 
(e k s tirp a ts iy a ) y u z a g a c h iq a d ig a n o q ib a tla rn i o 'rg a n is h . B ez o lib
tashlanganda, kom pleks o 'z g a rish la r y uzaga chiqadi va bu o 'zg a rish lar 
olib tash lan g an bezdan ishlab ch iqariladigan gorm o n lar faoliti bilan 
b o g 'liq b o 'la d i. M asalan, I.M ering va M in k o v sk iy lar oshqozon osti 
b e z in in g h am e n d o k rin v a z ifa s i m a v ju d lig in i itla r d a o 'tk a z ilg a n
ta jr ib a la r id a isb o tla d ila r, itla rd a bu b ez n i o lib ta s h la s h , o ld in ig a
giperglikm iya va g u lyukozuriyaga olib keldi, so 'n g ra o peratsiyadan 2-3 
haftadan so 'n g o g 'ir qandli diyabet kasalligi belgilari bilan o'lganlar.
2. Jarrohlik operatsiyalarining murakkabligi ham da hayvonlam i o g 'ir 
ja ro h a tla rg a olib kelishini inobatga olib, b iro r endokrin bezdan olingan 
ekstraktlam i yoki k im yoviyjihatdantozagorm onlam i normal hayvonlarga 
yuborish yoki o 's h a b ez to 'q im a sin i organizm ga k o 'c h irib o 'tk az ish .
3. Birorta endokrin bezi zararlangan yoki olib tashlangan organizm ga 
ikkinchi so g 'lo m organizm ni ulash. Bunda bezni olib tashlash oqibatlarini 
ikkinchi so g 'lo m organizm bezidan chiqayotgan g o rm o n lar hisobiga 
k o m p e n satsiy ajaray o n la ri o 'rg an ilad i.
4. B ezga kiruvchi va bezdan chiquvchi qonning fiziologik faolligini 
ta q q o sla sh .
5. Q onda va siydikda gorm onning m iqdorini b iologik va kim yoviy 
usullar bilan aniqlash.
6. G o rm o n la rn in g b io sin te z m e x a n iz m in i ra d io a k tiv iz o to p la r 
yordam ida o 'rg a n ish .
7. G orm onlam i su n ’iy y o 'l bilan sintez qilish va kim yoviy tuzilishini 
o 'rg a n ish .
8. B iror endokrin bezi sust yoki ortiqcha ishlaydigan bem orlam i va 
ularni davolash m aqsadida q ilingan operatsiyalar oqibatlarini tekshirish.
G orm onnning k im yoviy tuzilishi m a’lum b o 'lsa , m iqdori o g 'irlik
birligida k o'rsatiladi. G orm onnning kim yoviy tuzilishi n o m a ’lum b o 'lsa, 
m iqdori shartli biologik birliklarda ifodalanadi. B ir b iologik birlik deb 
m a ’lum hayvonda m axsus fiziologik o 'zg a rish lar hosil qilish uchun zarur 
b o 'lg a n gorm on m iqdoriga aytiladi.
Gipofiz.
G ipofiz uch: oldingi (adenogipofiz), orqa (neyrogipofiz) va 
oraliq b o 'lak lard an tuzilgan m urakkab bezdir.