Ichki sekresiya bezlariga: gipotiz, qalqonsimon bez, qalqonsimon old bezi,
oshqozon osti bezining Langeigans orolchasi, buyrak usti bezi, jinsiy bezlar,
yo’ldosh va epifiz bezlari kiradi. Bundan tashqari,, gormonlar ba’zi a ’zo va
to'qim alar tomonidan ham ishlab chiqariladi (buyrak, hazm qilish trakti).
G orm onlarning bir necha o ’ziga xos x ususiyatlari bor:
1. Q onga ajralib chiqqan har bir gorm on m uayyan a ’zo va uning
vazifalariga ta ’sir etib, ularda o ’ziga xos o ’zgarishlar qiladi.
2. G orm onlar biologik jihatd an faol m oddalar b o ’lib hisoblanadi.
M asalan,, 1 g adrenalin 10 m ln baqaning ajratib olingan yurak ishini
kuchaytira oladi.
3. G orm on d istant t a ’sir k o ’rsatadi, y a ’ni
qonga tushgan gorm on,
tegishli a ’zolarga borib o ’zining ta ’sirini k o ’rsatadi.
4. G o rm onlarning m olekulasi b irm uncha kichik b o ’lganligi uchun
hujayra m em branasidan va k apillyar endoteliysidan oson o ’tadi.
5. G orm onlar to ’qim ada bir m uncha tez parchalanadi, shunday ekan,
gorm onlar organizm da yetarli m iqdorda b o ’ lishi, m uayyan bezdan doim
chiqib turishi zarur.
6. K o ’p g in a g o rm o n la rn in g turga oid o ’zig a xos xo ssalari y o ’q.
S huning uchun qoram ol, c h o ’ch q a va b o sh q a h ayvonlardan olingan
preparatlar klinikada keng q o ’llaniladi.
7. G orm onlar faqat hujayralarda yoki ularning faol tuzilm alarida ro ’y
beruvchi ja ra y o n larg a ta ’sir etadi.
B undan tashqari,, g orm onlarning organizm ga to ’rt xildagi ta ’siri ham
ta fo v u tla n a d i. 1) m e ta b o litik (m o d d a la r a lm a s h in u v ig a t a ’siri) 2)
m o rfo g e n etik ( o ’sish, riv o jla n ish i, sh a k lla n ish ig a t a ’siri) 3) k inetik
(m uayyan a ’zolar faoliyati bilan bog’liq ta ’sir) 4) korreksiyalovchi (a’zolar
va to ’qim alar faoliyati intensivligiga ta ’siri)
H ozirgi k u n g a kelib, k o ’plab gorm onlarning tuzilishi o ’rganilgan va
laboratoriya sharoitida su n ’iy y o ’l bilan olingan.
G orm onlar, ularning
tuzilishidagi um um iylikka, fizik-kim yoviy va fiziologik xossalariga qarab
3 turga b o ’linadi: 1) steroidli gorm onlar. 2) am inokislota hosilalaridan
tashkil topgan gorm onlar. 3) oqsil-peptid birikm ali gorm onlar.
S teroidli gorm o n lar va am in o k islo ta hosilalaridan tashkil topgan
gorm onlarda tu rg a oid o ’ziga xos x ususiyatlari b o ’lm aydi. O qsil-peptid
birikm ali gorm oni esa turga oid o ’ziga xos xususiyatlam i nam oyon qiladi.
S huning uchun, doim o hayvon org an izm id an
ajratilgan gorm onlarni
inson organizm iga yuborib bo'lm aydi. O rganizm ga yuborilgan garm onlar
yod oqsillarga qarshi, organizm da him oya (im m un) reaksiyalar yuzaga
chiqadi, m asalan,, m axsus an titelolar hosil b o ’lishidir. O rganizm ga bu
195
oqsil yana kiradigan b o 'lsa , u bilan an tigen-antitelo kom pleksini hosil
qiladi, yana allergiya holatini ham chaqirishi m um kin.
E ndokrin bezlarining faoliyati bir necha y o 'lla r orqali idora etiladi.
U lardan
birinchisi, gorm on qondagi qaysi m o ddaning faoliyatini idora
etayotgan b o 'lsa , shu m odda bevosita endokrin bezlarining faoliyatiga
ta ’sir etib, uning ishlash intensivligini o 'z g a rtira oladi. M isol tariqasida,
qalqonsim on oldi bezi faoliyatini k o 'rib chiqaylik. A gar qonda kalsiy
konsentratsiyasi
ortib ketsa, bu gorm ondan chiqayotgan paratgorm on
m iqdori k am ay ib k e ta d i, a k sin ch a k alsiy q o n d ag i k o n se n tra tsiy asi
kam ayib ketsa, bu g o rm onning stim ulyatsiyasi kuchayadi.
Tuxumdon
Estrogenlar, progeste-
ron androgenlar
Gipotalamus
Rilizing-gormonlar,
vazopressin, oksitosin
Gioofiz
Kortikotropin, soma
totropin, tireotropin,
follitropin, lyutropin,
prolaktin. melanotropin
Qalqonsimonslmon
oldi bezi
paratirin
Timus
Me’da
osti bezi
endokrin Qismi
insulin, glyukagon
Buyrak usti bezi
po'stloq
qismi
aldosteron,
kortizol,
kortikosteron,
androgenlar.
estrogenlar,
progesteron,
mag iz qismi
adrenalin,
noradrenalin
Qalaonsimonsimon bez
tiroksin, triyodtironin.
tirokalsiotonin
Movak
androgenlar, estrogenlar
Do'stlaringiz bilan baham: 
