O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

p six o g a lva n ik refleks,
yoki 
teri-
galvan ik refleksi
m isol b o 'la oladi. Bu refleksni o 'rg a n ish uchun ter 
b e z la ri k o 'p r o q b o 'lg a n te rig a e le k tr o d la r n i m a h k a m la b q o 'y ib
galvanom etrga ulanadi. E m otsional q o 'z g 'a lis h g a sabab b o 'lu v ch i turli 
ta ’sirlar: teriga igna sanchish, elektr toki berish, hayajonlantiruvchi hikoya 
e s h ittiris h n a tija s id a g a lv a n o m e tr stre lk a si o g 'a d i. B irin c h i m arta
l.R .T a rx a n o v ta s v ir e tg a n bu h o d is a n in g s a b a b i s h u k i, te rid a g i 
potensiallar farqi o'zg arib , elektr qarshiligi kam ayadi va bu hodisa asosan 
te r bezlarining faoliyatiga b og'liq.
186

---

Em otsional holatlam ing fiziologik k o ’rinishlari, asosan sim patik nerv 
tizim ining q o ‘z g ‘alishiga b o g ‘liq. A m m o bunda parasim patik nerv tizimi 
ham q o ’zg ’alishi mum kin. Em otsiyalarda m asalan, m ushuk vovullayotgan 
kuchukni k o ‘rganda sayyor nervlar orqali keluvchi im pulslar ta ’sirida 
insulin chiqishi kuchayadi.
U .K ennonning m a ’lum otlariga qaraganda, em otsional holatlam ing 
k o ‘pgin a fiziologik k o ‘rinishlari vegetativ nervlam ing bevosita ta ’sirida, 
shun in g d ek , a d re n alin ta ’sirid a k elib chiqadi. E m otsional holatlarda 
sim patik im pulslar ta ’siri bilan qondagi adrenalin k o ‘payadi.
O rganizm ning o g 'riq tufayli kelib chiqqan b a’zi um um iy reaksiyalarida 
avtonom nerv tizim ining oliy markazlari q o ’z g ’alish natijasida gipofizning 
orqadagi b o ’lagidan vazopressin gorm oni k o ’proq chiqadi, bu gorm on 
tom irlam i toraytiradi va siydik chiqarishini to ’xtatadi.
Y uqorida k eltirilgan m isollarda reflektor y o yning effektor qism iga 
gu m o ral zv e n o q o ’shilgan. M ark aziy nerv tizim i o rg an iz m g a nerv 
im pulslarini yuborib, ta ’sir k o ’rsatish bilan birga, nerv im pulsalri ta ’sirida 
ichki sekresiya b ezlarida g orm onlar ishlab chiqib, qonga q o ’shiladi, ular 
k o ’p a ’zolar holatini v a faoliyatini o ’zgartiradi.
T u rm u sh d a g i tu rli-tu m a n sh a ro itg a o rg a n iz m n in g m o slan ish id a 
sim patik n erv tiz im in in g ah am iy ati, shu tizim n i b atam om olib tash lash
ta jrib a la rid a y a q q o l k o ’rsa tila d i. U .K e n n o n m u sh u k la rn in g ik k a la 
ch e g ara sim p atik o ’zanini va b arc h a sim p atik g a n g liy la rin i batam om
k esib olgan. B u n d a n tash q ari,, b ir b u y rak usti b ezini olib tashlagan va 
ikkinchi buyrak usti bezini nervdan m ahrum etgan (m uayyan ta ’sirlarda 
s im p a to m im e tik t a ’sir etu v ch i a d re n a lin n in g q o n g a o ’tis h ig a y o ’l 
q o ’ym aslik uchun shunday qilgan). O peratsiya qilingan hayvonlar tinch 
q o ’yilganda norm al hayvonlardan deyarli hech bir farq qilm agan. Am m o, 
o rg an iz m n in g z o ’r b erishini talab q ila d ig a n turli sh aro itd a m u sk u llar 
q a t tiq is h l a g a n d a , o r g a n iz m q iz ib k e t g a n d a , s o v u g a n d a , q o n
y o ’q o tg a n d a, em o tsio n al q o ’z g ’alishda, sim p atik o 'z a n va g an g liy la r 
o lib ta s h la n g a n h a y v o n la r c h id a m i k a m a y g a n . M a sa la n ,, n o rm a l 
h a y v o n la r g a v d a h a ro ra tin in g p a s a y ish ig a sa b ab b o ’lm a g an tashqi 
m u h it h a ro ra tid a sim p atik n erv la rd a n m a h ru m q ilin g a n h a y v o n la r 
gavdasi tezro q so vub qolgan.
S im p atik n erv tizim ini