O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

G e m a to -e n se fa lik barer.
L ik v o m in g ta rk ib i 
g e m a to -e n s e fa lik
barerning
(L .S .S h tem ) x o ssalarig a k o 'p jih a td a n b o g 'liq . Q on bilan 
likvom i bir-biridan ajratib turadigan kapillyarlar devori va b a ’zi neyrogliya 
h u jayralar (astrotsitlar) shunday to 'siq hisoblanadi. Bir qancha faktlar, 
ju m lad a n qon va likvor tarkibining farq qilishi g em atoensefalik barer 
borligidan g uvohlik beradi. Q onda b o 'la d ig a n yoki qonga su n ’iy y o 'l 
bilan kiritilad ig an k o 'p g in a m oddalar likvorda m utlaqo y o 'q , holbuki 
k im yoviy tuzilish jih a td a n ularga o 'x sh a y d ig a n b oshqa m oddalar qonda 
ham, likvorda ham bir xil yoki deyarli baravar konsentratsiyada uchraydi. 
A ftidan qon bilan likvom i bir-biridan ajratib turadigan m em branalar 
m oddalam i tanlab o 'tk a z sa kerak.
164

---

B undan tashqari, m iya hujayralari bilan likvor o 'rta sid a ham barer 
borligi ehtim olga yaqin. A m m o gem ato-likvor barer boshqacha aytganda, 
gem ato-ensefalik barer k o 'p ro q aham iyatli b o 'ls a kerak.
Yod birikmalari. nitratlar (nitrat kislota tuzlari), salitsilatlar (salitsilat kislota 
tuzlari), metilen ko'ki, barcha koloidlar, immun jism lar antibiotiklar (penitsillin 
va streptom itsin) norm ada qondan likvorga o'tm aydi va binobarin barerda 
ushlanib qoladi. Alkogol, xloroform, strixnin, morfm , qoqshol (stolbnyak) 
toksini barer orqali likvorga bem alol o 'tad i (bu m oddalar qonga o'tgach, 
nerv tizim igatezroq ta ’sir etishi ham shu bilan izohlanadi).
K o 'p g in a dori m oddalar likvorga o 'tm a y d i va shuning uchun nerv 
m arkazlariga ta ’sir etm aydi. L .S .S htem gem ato-ensefalik barem i chetlab 
o 'tib b evosita likvorga dori quyishni tavsiya etgan edi. Shu m aqsadda 
igna ensa suyagi ostidan yoki beldan sanchilib, dori m oddalar eritm asi 
likvorga quyiladi.
M iyaning b a ’zi bir infeksion kasalliklarini davolashda dori m oddalar, 
m asalan, antibiotiklar gem ato-ensefalik barer orqali o 'tm asa, shuningdek, 
markaziy nerv tizim ining faolligini o'zgartirish uchun unga b a’zi kim yoviy 
m o d d a la r b ila n b e v o s ita t a ’sir etish z a ru r b o 'ls a , dori m o d d a larn i 
organizm ga shu y o 'l bilan kiritishgan.
B a’zi m oddalar qonga yoki likvorga kiritilganda butunlay boshqacha 
ta ’sir etishi m um kin. G em ato-ensefalik b arer orqali o 'tm a y d ig a n m odda 
qonga kiritilsa, a ’zoning shu m oddaga ko'rsatad ig an reaksiyasiga b o g 'liq
bo'ladi. B ordi-yu, o 'sh a m odda bevosita likvorga kiritilsa, bungajav o b an
r o 'y b eradigan reaksiya avvalo, m oddaning nerv m a rk azlarig a t a ’sir 
e tis h ig a b o g 'l i q . M a s a la n , q u y id a g i f a k t sh u b ila n iz o h la n a d i: 
a d e n o z in trifo sfa t k islo ta q o n g a k iritilsa , a rte riy a la r v a a rte rio la la r 
kengayishi sababli arterial bosim pasayib ketadi; ensa suyagining ostidan 
igna sanchib, shu m oddaning o 'z i likvorga bevosita kiritilsa, arterial bosim
k o 'tarila d i, chunki adenozintrifosfat k islo ta uzunchoq m iyadagi tom ir 
harakatlantiruvchi m arkazni q o 'z g 'a ta d i.
165

---