O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

irr a d ia tsiy a
deb ataladi.
N e r v j a r a y o n l a r i n i n g m a r k a z i y n e r v t i z i m i d a t a r q a l i s h i
ir ra dia tsiya lanish ta rtibsiz t o ’lq in s im o n b o ’lm a sda n, ta n lab tarqalish 
x u s u s i y a t i g a ega. M a s a la n , b o s h m i y a s i z l a n t i r i l g a n b a q a y etarli 
da r a ja d a so v itilsa va u n in g b ir o y o g ’i ele k tr toki bilan q o ’z g ’atilsa 
das tla b b a q a o ’sha o y o g ’ini bukadi, keyin ik kin chi o y o g ’ini, undan 
s o ’ng, q o ’z g ’atila y o tg a n o y o g ’i to m o n d a g i oldingi o y o g ’ ini va eng 
oxiri q ara m a-q arsh i to m o n d a g i oldingi o y o g ’ini harakatlantiradi.
M a rka ziy nerv tiz im ida q o ’z g ’alishning ir ra dia tsiya lanib ketishga 
to rm o z lo v ch i R e n sh o u h u ja y ra lari t o ’sqinlik qiladi.
R esiprok (p a yv a sta ) in n erva tsiva .
I .M .S e c h e n o v va V.V.Pashutin 
( 1 8 6 5 ) t a n a n i n g bir to m o n i d a g i nerv t o ’p la m la ri q o ’z g ’atilg a n d a
qara m a-qarshi to m onda gi refleks reaksiy alarin in g torm ozlanganligini 
k u za tis h g an . Q o ’z g ’alish v a to r m o z la n is h n i b u n d a y resip ro k aloqasi 
keyinchalik rus olim i V.N .Vvedenskiy, ingliz olimi C h.S he rrington va 
b o s h q a la r izlanishlari u c h u n turtki b o ’Idi.
82

---

K o n v e r g e n s iy a
«Umumiy oxirgi y  l»
(konvergensiya)
Quloq
/ ? \
25-rasm. Orqa miyada qo‘zg‘alishlarning tarqalish turlari.
Ch.Sherrington bosh miy asizlantirilgan h ay v o n n in g orqa miyasida 
y u r i s h d a i s h t i r o k e t u v c h i m u s k u l l a r n i n g m a r k a z l a r i d a r e s ip r o k
aloqalarni kuzatdi. Masalan, orqa miyali m u shukning oyoq terisi elektr 
toki bilan q o ' z g ' a t i l s a o y o g ‘ini bu k ad i, y a ’ni b u k uvchi m u sk u lla r 
qisqaradi, shu vaqtda yozuvchi m uskullar b o ‘shashadi. qaram a-qarshi 
o y o g ' i d a e s a y o z u v c h i m u s k u l l a r q i s q a r i b b u k u v c h i m u s k u l l a r
b o ‘s h a s h a d i. Bu h o d is a n i q u y i d a g i c h a t u s h u n t i r i s h m u m k i n ; bir 
o y o q n i b u k i b m u s k u l l a r n i n g m a r k a z i q o ‘ z g ‘a l g a n d a y o z u v c h i
m uskulning markazi tormozlanadi, ikkinchi oyoqni yozuvchi muskullar 
markazi q o ‘z g ‘alib, bukuvchi m uskullarning markazi tormozlanadi.
Q o ‘z g ‘alish va to r m o z la n is h j a ra y o n la r in i n g resip ro k aloqasini 
m arkaziy nerv tizim ining barcha boMimlarida kuzatiladi.