O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

ixtiyoriy
va 
ixtiyorsiz
b o'lishi mum kin. Biron narsani esda olib qolish yoki eslash uchun m axsus 
m aqsad b o 'lm a g a n holda esda olib qolish yana esga tushirish ixtiyorsiz
449

---

x o tir a d e b a ta la d i. O ld im iz g a b ir o n ta m a q s a d q o 'y ib e s d a o lib
qolganim izda ixtiyoriy xotira hakida gap boradi. Ixtiyoriy esda olib qolish 
sa m a ra liro q b o 'la d i. B io lo g ik va ijtim o iy ah a m iy a tg a eg a b o 'lg a n
axborotlar, qanday kuchga ega b o 'lish id a n q a t’iy nazar, yaxshiroq esda 
olib qolinadi. Voqelikni esda olib qolish xotiraning m arkaziy b o 'g 'in i 
hisblanadi.
Voqelikni qabul qilish, uni esda olib qolish va saqlash M N S d a bo'lgan 
m urakkab ja ra y o n la r natijasidir. X otiraning quyidagi turlari m avjud: 
naslga beriladigan (genetik) xotira, naslga berilm aydigan (individual) 
xotira, harakat xotirasi, obrazli, siym o xotirasi, (o b ’ektning siym osi esga 
tushiriladi), Em otsional-hissiyot xotirasi (voqelik m a’lum bir his tuyg'uni 
chaqiradi), s o 'z m antiqiy xotira.
H arakat x o tirasi
turli xildagi ish-harakatlari va ularning sistem asini 
esda olib qolish va yana qayta esga tushirishdan iborat. X otiraning bu 
turi benihoya katta aham iyatga ega ekanligining boisi shundaki, u xuddi 
yurish, yozish va xuddi shu kabi m alakalar bilan bab-baravar tarzda turli 
xil am aliy va m ehnat m alakalari shakllanishi uchun asos b o 'lib xizm at 
o'iladi.
Em otsional xotira
h is-tu y g 'u g a xos xotiradir. His etilgan va xotirada 
saqlab qolingan tu y g 'u la r yohud harakatga chorlaydi, yohud o 'tm ish d a 
salbiy k ec h in m a la r sabab b o 'lg a n h arakatlardan tiy ilish g a undovchi 
signallar tarzida amal qiladi.
O b ra z x o tir a s i
ta s a v v u r la r n i, ta b ia t va h a y o t m a n z a ra la r in i, 
shuningdek tovushlarni, hidlarni, ta ’m larni esda olib qolishdan iborat 
xotira hisoblanadi. U ko'rish, eshitish, hid bilish, ta ’m bilishga oid xotiradir.
B izning o 'y -fik rla rim iz