O ‘siqlar bor. Mevasi uch qirrali yong'oq, po‘sti yupqa, yog‘ochlangan, jigar rangda bo‘lib, yaltirab turadi. Yetilganda

sertuk eman (Quercus pubescens Wffld.), gruziya emani (Quercus
iberica Stev.), qoya emani (Quercus petraea Liebl.), qizil eman
(Quercus borealis maxima Sarg.) 
kabi turlari mavjud va o‘rmon 
xo‘jaligida muhim ahamiyatga ega.
4.19. ZAYTUNDOSHLAR (OLEACEAE)
OILASI
Bu oilaga 400 ga yaqin daraxt va butalar kiritilgan bo‘lib, 
subtropik va mo‘tadil mintaqalarda tarqalgan. 0 ‘rmon xo‘jaligi uchun 
4 ta 
zaytun, shumtol, tigistrum va siren
turkumi vakil lari muhim
ahamiyatga ega.
4.19.1. Zaytun (Olea) turkumi
Zaytun turkumida muhim xo‘jalik ahamiyatiga ega 
zaytun daraxti
yoki 
madaniy zaytun (Olea europaea L.) 
0 ‘rta yer dengizi mamlakat- 
larida keng tarqalgan. Bo'yi 4—12 metrga boradigan doimyashil 
subtropik daraxt. Mevasi et bilan qoplangan danakdan iborat bo‘lib, 
og‘irligi 15 g ga boradi. Har bir daraxt o ‘rtacha 20-30 kg meva 
beradi.
Barglari mayda va uchli gullari oqish hamda ikki jinsli, ro‘vak- 
simon shingil to'pgulga yig'ilgan. Zaytun daraxti yowoyi zaytundan 
keiib chiqqan. Qadim zamonlardan beri ekib kelinadi. Hozirda ushbu 
o‘simlik 450 shimoliy kenglik va 370 janubiy kenglik oralig‘ida eldladi. 
MDH hududida XIII asrdan boshlab Ozarbayjon, Turkmaniston, 
Gruziya, Janubiy Qrim va Krasnodar o‘lkasida o‘stirilgan. Zaytun 
daraxti 400 yilgacha yashashi mumkin, urug'idan o‘stirilgan zaytun 
10—12 yilda, qalamchadan ko‘kargan 4—5 yilda hosil beradi.
Zaytun mevasi tuzlash, konservalash va yog' olish uchun ishla­
tiladi. Mevasining ho‘l etida 56 % gacha, danak qobig‘ida 5 % 
gacha, mag‘zida 12 % gacha zaytun moyi bor. Preslash yo‘li bilan 
undan oziq-ovqat, tibbiyot va konserva sanoatida ishlatiladigan 
qimmatbaho zaytun moyi ajratib olinadi. Hozirgi paytda zaytun 
daraxtini Respublikamizning Surxondaryo viloyatida o‘stirish bo'yi- 
cha ilmiy tajribalar o‘tkazilmoqda.
287

---

Oddiy zaytun unchalik baland bo‘lmagan daraxt bo‘lib, 0 ‘rta 
yer dangizi atrofida keng tarqalgan, Kavkaz va Qrimda ekilmoqda. 
Mevasi moyli seret bilan o ‘ralgan danak. Sekin o ‘sadi, lekin 
200—300 yilgacha yashaydi. Mevalaridan zaytun moyi olinadi, 
mevalari konservalangan holda ham iste’mol qilinadi. Urug'idan va 
qalamchasidan ko‘paytiriladi.