O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

 
3-jadval. Tuproq-iqlim okruglarida tarqalgan tuproqlar 
Tuproq 
okruglari 
O‘rtacha 
yillik 
harorat, 
0
C 
Harorat  
+10 
0
C dan 
ortiq 
bo‘lgan 
kunlar 
+10 
0
C dan 
yuqori bo‘lgan  
harorat 
yig‘indisi 
Tarqalgan 
tuproqlar 
1 
2 
3 
4 
5 
Ustyurt 
8,6-10 
178-186 
1950 
Sur-qo‘ng‘ir, 
sho‘rxoksimon, 
taqirsimon, taqir 
Quyi 
Amudaryo 
10-12,4 
188-200 
2000-2300 
O‘tloqi,  allyuvial, ayrim 
hollarda sho‘rxoklar 
Qizilqum 
13,3-15,0 
207-224 
2400-2800 
Tekisliklarda och tusli 
sho‘rlangan bo‘z tuproqlar. 
Tog‘ oldi va tog‘larda to‘q 
tusli bo‘z tuproqlar, 
jigarrang tuproqlar 
Zarafshon 
11,5-15,1 
200-225 
Bo‘z tuproqlar 
mintaqasi 
2040-2330, 
Cho‘l tuproqlari 
mintaqasi 
2530-2840 
Cho‘l, bo‘z, o‘tloq va 
botqoq-o‘tloq tuproqlar 
 
Qashqa-
daryo 
14,8 
242 
2533-2939 
Cho‘l, och tusli bo‘z 
tuproqlar, o‘tloq va botqoq  
o‘tloq tuproqlar 
Surxondaryo 
14-17 
242-260 
2533-3100 
Cho‘l, bo‘z va jigarrang 
tuproqlar. Tog‘ qismida 
och-qo‘ng‘ir, o‘tloq-dasht 
tuproqlar 
Chirchiq- 
Ohangaron 
12,5-13,6 
211-217 
2150-2138 
Bo‘z tuproqlar, o‘tloq va 
botqoq o‘tloq tuproqlar 
Farg‘ona 
12,7-13,6 
212-233 
2200 
Cho‘l tuproqlari (Markaziy 
Farg‘ona), tog‘ 
yonbag‘irlarida bo‘z 
tuproqlar, daryo vohasida 
o‘tloq, botqoq-o‘tloq, 
allyuvial tuproqlar 

---

44 
Tuproqlarning  muhim  va  asosiy  xususiyatlariga  qarab  ajratilishiga 
tuproq  tasnifi  deyiladi.  Tuproqning  kelib  chiqishi  va  rivojlanishini  o‘z 
ichiga  olgan  guruhlarga  ajratishga  genetik  tasnif  (klassifikatsiyasi) 
deyiladi. 
Tuproqlar  tasnifini  tuzishda  quyidagi  taksonomik  birikmalardan 
foydalaniladi: 
Tuproq  tipi  —  bir  xil  sharoitda  hosil  bo‘lgan,  bir  xil  tuzilishga  va 
xususiyatga  ega  bo‘lgan  tuproqlar  (bo‘z  tuproq,  qora  tuproq,  sho‘rxok 
tuproq). 
Tuproq  tipchasi  –  bir  xil  tipdagi,  lekin  hosil  bo‘lishidagi  asosiy  va 
qo‘shimcha  xususiyatlar  bilan  farqlanadi  (to‘q  tusli,  tipik  yoki  och  tusli 
bo‘z tuproq). 
Tuproq  avlodi  –  tuproq  hosil  bo‘lish  jarayonida  ona  jins  yoki 
gidrogeologik  sharoitlarga  bog‘liq  bo‘lgan  belgilar  bilan  ajralib  turadi 
(sho‘rtoblar, sho‘rxoklar). 
Tuproq  turi  –  tuproq  hosil  bo‘lishidagi  asosiy  jarayon  bilan 
belgilanadi (kam gumusli, o‘rtacha sho‘rlangan tipik bo‘z tuproqlar). 
Tuproq xili –  mexanik tarkibi bilan belgilanadi (qumloq, qumoq, soz 
tuproqlar). 
Tuproq razryadi – bir xilga ega bo‘lgan, lekin har xil ona jins asosida 
hosil bo‘lgan tuproqlar (lyoss yotqiziqlarida hosil bo‘lgan soz tuproqlar). 
O‘zbekiston  hududida  tarqalgan  tuproqlar  yer  osti  suvlarining  past-
balandligi,  ularning  hosil  bo‘lish  jarayonida  ishtirok  etishi  va  boshqalarni 
nazarda tutgan holda quyidagilarga bo‘linadi.