O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

 
21- jadval. Sho‘rlangan suvlarni “tuproq-g‘o‘za” tizimida sodir 
bo‘ladigan jarayonlarga ta’siri 
Jarayonlar 
Jarayonlarni 
ifodalovchi 
ko‘rsatkichlar 
Salbiy  agroekologik asoratlar 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tuproq 
Sho‘r yuvishda 
tuproqning tuz tartibi 
Xloridli  tuzlarning  tuproq  qatlamidan  yuvilishi 
nisbatan  jadal,  sulfatli  tuzlarning  miqdori 
ko‘payadi. 
Tuproq qatlamida 
shimilayotgan 
suvlarning tuz tartibi 
Shimilayotgan  suv  bilan  dastlab  asosan  xlorid 
tuzlari  yuviladi.  So‘ngra    qatlamda  sodir 
bo‘layotgan  kimyoviy  jarayonlar  sulfatli 
muhitda o‘tadi. 
Singdirish sig‘imi va 
tarkibi 
Singdirish sig‘imiga natriy va magniy kationlari 
singishi 
hisobiga 
kalsiy 
kationi 
miqdori 
kamayadi. 
Sug‘orish davrida 
tuproqning tuz tartibi 
Dalaga  berilayotgan  suvning  sho‘rlanganlik 
darajasi  va  miqdori  oshgan  sari  tuproq 
qatlamida  suvda  erigan  tuzlar  miqdori  osha 
boradi. 
Tuproq eritmasining 
konsentratsiyasi 
Tuproqda 
Ca(HCO
3
)
2
 
ko‘payishi  sababli 
ishqoriylik  oshadi.  Eritmada  NaCl  oshadi. 
CaSO
4
    esa  kamayadi.  Tuproqdan  eritmaga 
natriy kationi o‘tishi jadallashadi. 
Tuproq eritmasining 
osmotik bosimi 
Suvning sho‘rlanganlik darajasiga bog‘liq holda 
tuproq eritmasining konsentratsiyasi va osmotik 
bosimi  oshadi,  o‘simlikning  oziqlanish  tartibi 
o‘zgaradi. 

---

114 
Tuproq eritmasidagi 
ionlarning jadalligi 
Tuproq  eritmasi  konsentratsiyasi  oshadi,  ionlar 
orasidagi  masofa  kamayadi  va  harakatlanishi 
susayadi.Tuproqda  oziqa  moddalar  tengligi 
o‘zgarishi  natijasida  ularning  o‘simlik  tanasida 
hararkatlanishi susayadi. 
Tuproq eritmasidagi 
kalsiy karbonat 
komponentlari tengligi 
Eritmadagi  karbonat-kalsiy  tengligida  Ca  va 
HCO
3
  miqdori  oshadi,  CO
2 
esa  kamayadi. 
Karbonat  kompleksida    kalsiy  kationi  natriy 
bilan  almanishi  sababli  Ca  va  HCO
3
  ionlari 
almashinishi 
jadallashadi, 
tuproqda 
sho‘rtoblanish jarayoni boshlanadi. 
Tuproqning havo 
tartibi 
O‘simlik  ildizi  tarqalgan  va  ayniqsa  uning 
pastki qismida CO
2
 miqdori oshadi, O
2
 miqdori 
esa mutanosib ravishda kamayadi 
Oksidlanish - qayta 
tiklanish jarayoni 
Tuproq  qatlamida  oksidlarni  kayta-tiklanish 
jarayoni 
jadallashadi. 
Uning 
yo‘nalishi 
oksidlanish  mikrozonalari  miqdori  va  sifatiga 
bog‘liq bo‘ladi. 
Biologik 
G‘o‘zaning o‘sib 
rivojlanishi va 
hosildorligi 
O‘simlik 
rivojlanishi 
sekinlashadi, 
ko‘saklarning pishishi jadallashadi. Surunkasiga 
3 yil sho‘rlangan suv bilan sug‘orilganda g‘o‘za 
hosildorligi nazoratga nisbatan: 3 g/l = 12-14 %, 
5 g/l = 22-24 % va 7 g/l = 30-32 %, kamayadi. 
Fiziologik 
Fotosintez jarayoni, 
o‘simlikning nafas 
olishi 
Suvning  sho‘rlanganlik  darajasi  oshgan  sari 
o‘simlikda  fotosintetik  jarayonlar  susayadi. 
Zaharli 
ionlarni 
o‘simlik  tanasida  sodir 
bo‘ladigan  fiziologik  jarayonlarga  salbiy  ta’siri 
jadallashadi. 
O‘simlik tarkibidagi 
aminokislotalar tarkibi 
O‘simlik  tanasiga  azotni  etkazuvchi  birlamchi 
aminokislotalar  (gullash)  va  yuqori  molekulali 
birikma    (oqsil)  hosil  qiladigan    (ko‘sak 
shakllanishi) 
erkin 
aminokislotalar 
tarkibi 
o‘zgaradi. 
Texnologik 
Tolaning etilganligi, 
mustahkamligi, metrik 
raqami, uzilish kuchi 
Suvning 
sho‘rlanganligi 
oshgan 
sari 
o‘simlikning  yuqori  qismidagi  tolaning  sifati 
yomonlashadi,  tuzlarning  tola  sifatiga  salbiy 
ta’siri  ko‘sak  hosil  bo‘lish  davrining  so‘nggi 
kunlarida yorqin namoyon bo‘ladi.