О. Р. Райимбердиева бухгалтерия ҳисоби, ИҚтисодий таҳлил ва аудит

биринчи бўлим: "Узоқ муддатли активлар"
иккинчи бўлим: "Айланма (жорий) маблағлар". 
«Пассив»
атамасининг илдизи ҳам лотинча фаолсиз, холис (бетараф) турмоқ, тушунтириш 
каби сўзларнинг илдизидан олинган. Тарихан бу атама дастлаб фақат қарзга олинган маблағларга 
15 
18 

---

харажатлар ўртасидаги фарқ сифатида намоён бўлади. У марказлаштирилган давлат соф 
даромади ва корхона соф даромадига бўлинади. Марказлаштирилган давлат соф даромади 
қўшилган қиймат солиғи,
акциз солиғи
ва фойдадан ажратмалардан ҳосил бўлади. Қўшилган 
қиймат солиғи ва акциз солиғи
корхоналардан маҳсулот сотиш жараёнида қатъий меъёрлар 
бўйича ундирилади, фойдадан ажратмалар корхона томонидан уни тақсимлаш пайтида 
давлат бюджетига киритилади. Фойданинг бошқа қисми корхонанинг ихтиёрида 
қолдирилади ва давр харажатлари, молиявий фаолиятдан талофотлар, дивидендларни тўлаш 
ва бошқа эҳтиёжлар харажатларини қоплаш учун ишлатилади. Шундай қилиб, корхона 
томонидан олинган ялпи фойда икки томонлама йўналишга эга: унинг бир қисми давлат 
даромадига ажратилади, бошқа қисми эса корхона ихтиёрида қолдирилади. Шунинг учун 
уни тақсимланишига қадар ўз маблағлари ёки жалб қилинган маблағлар манбаига киритиш 
мумкин эмас ва шу сабабдан у алоҳида гуруҳга ажратилади. 
Корхона фойда (даромад) ёки зарарни
яратилган маҳсулот (бажарилган иш, 
кўрсатилган хизматлар) сотишдан, ортиқча моддий бойликларни сотишдан, молиявий 
фаолиятдан, жарималар ва пенялар кўринишида, валюта операциялари ва қийматли қоғозлар 
бўйича операциялар бўйича бурдсизлик ва бошқалардан олади. 
Бухгалтерия ҳисоби мазкур корхона ва унинг хўжалик бўлинмалари маблағлари ва 
улардан фойдаланишнинг самарадорлиги учун керакли ахборот билан таъминлагани ҳолда, 
уларнинг самарасини оширишга ёрдам бериши керак.