О. Р. Райимбердиева бухгалтерия ҳисоби, ИҚтисодий таҳлил ва аудит

6210-«Муддати узайтирилган даромадлар»
счёти ҳисобот даврида бўнак сифатида 
олинган (ҳисобланган), аммо келгуси даврга тегишли бўлган даромадлар ҳақидаги 
маълумотларни, шунингдек, ўтган йилларга тегишли ҳисобот даврида аниқланган 
камомадлар бўйича келиши кутилаётган қарзларни ва айбдор шахслардан олиниши керак 
бўлган сумма билан фарқларни акс эттиришга мўлжалланган. 
БҲМСга асосан, бўнак сифатида олинган пул маблағларининг мажбуриятларини 
вужудга келтиради ва товар, ҳамда хизматларнинг ҳақиқий сотилиши рўй бермагунча, 
даромад деб аталади. Муддати узайтирилган даромадларга қўйидагиларни мисол тариқасида 
келтириш мумкин: олий ва ўрта махсус ўқув юртларида таълим олиш учун тўловлар; ижара 
тўловлари; чипталарнинг сотилиши; даврий нашрларга обуна тўлови ва бошқалар. 
6240-«Солиқлар ва мажбурий тўловлар бўйича муддати узайтирилган мажбуриятлар» 
счёти бўйича аналитик ҳисоблар ҳар бир солиқ ва мажбурий тўловларнинг тури ва қоплаш 
муддати бўйича алоҳида юритилади.
6230-«Муддати узайтирилган даромадлар» счёти 
облигация чиқарилган даврдан бошлаб йилнинг оралиғида харажат ёки даромадга 
тақсимланадиган, облигациялар юзасидан чегирма ёки устама бўйича субъектнинг узоқ 
муддатли мажбуриятларининг жорий қисмини акс эттиришга мўлжалланган.
Харидорларга ва буюртмачиларга тайёр маҳсулотларни, ТМБни етказиб бериш ёки 
қисман тайёр бажарилган иш ва кўрсатилган хизматлар учун, шунингдек, акцияга обуна 
бўлган юридик шахслардан олинган бўнаклар бўйича жорий мажбуриятлар ҳақидаги 
маълумотлар қўйидаги счётларда умумлаштирилади. 
6310-«Харидорлар ва буюртмачилардан олинган бўнаклар»; 
6320-«Акция обуначиларидан олинган бўнаклар»; 
6390-«Бошқа олинган бўнаклар». 
Олинган бўнак суммалари, шунингдек, қисман тайёр маҳсулот ва иш (хизмат) учун 
олинган тўловлар 6310-«Харидор ва буюртмачилардан олинган бўнаклар», 6320-«Акция 
оьуначиларидан олинган бўнаклар», 6390-«Бошқа олинган бўнаклар» счётларининг кредити 
ва пул маблағларини ҳисобга олувчи счётларнинг дебетида акс эттирилади. Буюртмачиларга 
ишни тугатиб топшириш ва хизматни кўрсатиб бўлгандан сўнг, шунингдек, харидорларга 
маҳсулотни жўнатгандан кейин олинган бўнаклар харидор ва буюртмачиларнинг олдидаги 
мажбуриятларни камайтиради ва 6310-«Харидор ва буюртмачилардан олинган бўнаклар», 
6320-«Акция обуначиларидан олинган бўнаклар», 6390-«Бошқа олинган бўнаклар» 
счётларининг дебети, хамда сотишни ҳисобга олиш тартибига кўра 9010, 9020, 9030, 9410, 
9420, ёки 4010 счётларининг кредитида акс эттирилади. 
Ушбу 6310-«Харидор ва буюртмачилардан олинган бўнаклар», 6320-«Акция 
обуначиларидан олинган бўнаклар», 6390-«Бошқа олинган бўнаклар» счётлари бўйича 
аналитик ҳисоб олинган жорий бўнакларнинг ҳар бир тури ва бўнак берилган шахслар 
бўйича олиб борилади. 
Хўжалик юритувчи субъектлар ўзларининг мулклари ва ходимларининг хаётини 
суғурта қиладила, Ҳисоблавнаган мехнат хақи, мукофотлар суммасига нисбатан белгиланган 
миқдорда ижтимоий суғуртага ажратма қиладилар ва бюджетдан ташқари ажратмаларни 
амалга оширадилар. Ушбу суғурта сарфларини ва бюджетдан ташқари жамғармаларга 
ажратмаларни, яъни мулк ва ходимларни суғурта қилиш, давлат ижтимоий суғуртаси, нафақа 
таъминоти, ходимларнинг тиббий суғуртаси учун ажратмалар, ёнғин, авария, табиий офат, 
72 
89 

---

бухгалтерияда ҳисобга олинишни ўзига хос хусусусиятлари тўғрисида тушунча ҳосил 
қилдириш.