О. Р. Райимбердиева бухгалтерия ҳисоби, ИҚтисодий таҳлил ва аудит

Меҳнат воситалари
инсоннинг ишланаётган буюмларга таъсирини ўтказувчи 
 
Пассив икки бўлимдан иборат бўлиб
, биринчи бўлимда корхонага тегишли бўлган, 
яъни корхонанинг ўз ҳисобидан ташкил қилинган маблағлар манбаси кўрсатилган. Улардан 
асосийси-бу 
устав капиталидир
. Унинг миқдори корхона мулки суммасига тенгдир. Ўзлик 
маблағлар манбасидан яна бири бу-
тақсимланмаган фойда
моддасидир. Пассивнинг 
иккинчи бўлимида корхонага вақтинчалик жалб қилинган 
қарз маблағлари
ҳамда 
мажбуриятлар
акс эттирилади. Масалан, "мол етказиб берувчилар билан ҳисоб-китоблар" 
моддасида корхонанинг сотиб олган хом-ашё ва материаллари бўйича қарзи; "бюджетдан 
ташқари ва ижтимоий суғурта фондлари билан ҳисоб-китоблар" моддасида эса, корхона 
ишчиларига ҳисобланган ойлик маошларга нисбатан ўтказиладиган ажратмалар бўйича 
қарзлар кўрсатилади.
"Бюджет билан ҳисоб-китоблар" счётида эса корхонада давлат 
бюджетига ҳисобланган солиқлар суммаси ва "Ходимлар билан иш ҳақи бўйича ҳисоб-
китоблар "счётида эса корхонанинг ўз ходимларига тўлайдиган маоши суммалари акс 
эттирилади. 
Шундай қилиб, корхона балансининг ўзаро тенглиги актив ва пассив қисмлари 
суммаларига кўра амалга оширилади. Бошқача айтганда, корхона хўжалик маблағлари 
суммаларининг йиғиндиси ушбу маблағлар манбаси ва мажбуриятлар суммаси йиғиндисига 
тенгдир, яъни:
Актив= Пассив + Мажбуриятлар 
 
Бухгалтерия ҳисобида бухгалтерия балансининг кўпгина турлари мавжуддир.
Бухгалтерия баланси қуйидаги белгиларига қараб таснифланади: 
1. Тузиш вақтига қараб:
а) кириш баланси; 
б) жорий (даврий) баланс; 
в) тугатиш баланси; 
г) ажралиш баланси; 
д) қўшилиш баланси; 
ж) санация баланси. 
2 Тузиш манбаларига қараб:
а) инвентар баланслари. Фақат инвентар (рўйхати) воситалари асосида тузилади; улар 
қисқартирилган вариантда ҳисобланади. Бундай баланслар мавжуд мулк асосида янги 
корхоналар вужудга келганда ёки хўжаликлар ўз шаклини ўзгартирганда (давлат корхоналари 
акционер жамиятларига айлантирилганда) талаб қилинади; 
б) дафтар баланси - инвентаризация ўтказиш йўли билан олдиндан текширилмасдан фақат 
дафтарлардаги ёзувлар асосида тузилади; 
в) бош (генералний) баланс - ҳисоб ва инвентаризация маълумотларига асосан тузилади.