О. Р. Райимбердиева бухгалтерия ҳисоби, ИҚтисодий таҳлил ва аудит

Маблағларни 
кўпайиши 
(+ ) 
Маблағларни 
Камайиши 
(-) 
 
Манбаларни 
камайиши 
(-) 
Манбаларни 
кўпайиши 
(+) 
 
ДТОБ
КТОБ
ДТОБ
КТОБ
СоЯ
СоЯ
Актив счётларда
бошланғич қолдиқ дебет томонида, пассив счётларда эса кредит 
томонларда жойлашган бўлади. Демак, актив счётлар бўйича корхона хўжалик маблағлари 
миқдорининг кўпайиши дебет томонда, кредит томонда эса камайиши қайд қилинади.

Бу жараён корхонага келиб тушган маблағлар - актив счётларнинг дебет томони - ва 

сарфланган маблағлар - актив счётларнинг кредит томони - миқдорини англатади. Пассив 
счётларда эса бу ҳолат аксинчадир.
Пассив счётларда
манбаларнинг кўпайиши счётнинг кредит томонида, камайиши эса 
дебет томонида аниқланади. 
Шундай қилиб
, жорий ой давомида счётларда ўзгариш мос равишда уларнинг дебет ва 
кредит томонларига ёзиб борилади. Жорий ой якунида счётнинг дебет ва кредит 
томонларидаги операциялар суммалари қўшилиб, счётнинг дебет ёки кредит томон 
оборотларини ташкил қилади. 
СоЯ
= 
СоБ
 + 
ДТОБ
- 
КТОБ
 
бунда, 
СоБ
- счётнинг бошланғич қолдиғи; 
ДТОБ
- счётнинг дебет обороти суммаси; 
9 
24 

---

ноишлаб чиқариш соҳасида моддий ишлаб чиқариш соҳасида яратилган ижтимоий 
маҳсулотни тақсимоти (қайта тақсимоти) ва истеъмоли содир бўлади. Демак, бухгалтерия 
ҳисоби шу соҳанинг ташкилотлари ва муассасаларига уларнинг мақсадларига мувофиқ 
ажратилган маблағларнинг мавжудлиги ва сарфланиши ҳақидаги ахборотни шакллантиради. 
Ижтимоий маҳсулотни такрор ишлаб чиқаришдан ташқари бухгалтерия ҳисобида 
ишлаб чиқариш кучлари ва ишлаб чиқариш муносабатларини такрор ишлаб чиқариш ҳам акс 
эттирилади. 
Юқорида айтилганлардан шуни хулоса қилиш мумкинки, бухгалтерия ҳисоби 
предметининг асосий мазмуни корхоналар, ташкилотлар ва муассасаларнинг хўжалик 
фаолиятини амалга оширишда фойдаланадиган ресурсларни самарали бошқариш учун зарур 
бўлган ахборотни шакллантиришдан иборат. Шу маблағларнинг сарфланиши, ишлаб 
чиқариш хажми ва фаолият натижаларини оқилона ва тўғри бошқариш ҳозирги вақтда 
алоҳида муҳим аҳамият касб этади. 
Шундай қилиб, бухгалтерия ҳисобининг 
предмети
такрор ишлаб чиқариш жараёнидаги 
корхоналар, ташкилотлар ва муассасаларнинг маблағлари ҳолати ва улардан 
фойдаланишнинг самарадорлиги ҳақида бошқариш масалалари учун ахборотни 
шакллантириш ҳисобланади. 
Бухгалтерия ҳисобининг предмети билан бир қаторда унинг объектларини ҳам фарқлаб 
олиш лозим. Бухгалтерия ҳисобининг 
объектлари
деганда, муайян корхона эга бўлган 
моддий ва пул маблағлари, унинг бошқа корхоналар, ташкилотлар ва муассасалар билан 
бўлган юридик муносабатлари ва шунингдек маблағлар ва муносабатларни ўзгартирадиган 
хўжалик операциялари тушунилади. Моддий ва пул қийматликлар корхона томонидан ўз 
фаолиятини амалга ошириш учун фойдаланадиган хўжалик маблағларини ифодалайди. 
Хўжалик операциялари эса хўжалик фаолиятининг мазмунини ифодаловчи хўжалик 
жараёнларини ташкил қилади.