O r g a n I k k I m y o

•  Ar -  S 0
2
C1 + HCl + 
POCI
3
 
■
 Ar -  S 0
2
C1 + NaCl + РОС1
3
Arenlarga ml xlorsulfon kislota yoki AICI
3
 ishtirokida sulfu-
 
ril xlorid ta‘sir etganda ham arensulfoxloridlar hosil bladi:
CISO
3
H
-►
  Аг -  S03H
-HCl
CISO
3
H
 
H
2
SO
4
Ar-H  —
S0
2
C1
2
(A1C13)
-HCl
Ar -  S0
2
C1
Arensulfoxloridlar elektrofil xossalarni yaqqol namoyon qila-
 
di va turli nukleofillar bilan reaksiyalarga oson  kirishadi.  Ulami
 
qaytarganda arentiollar (tiofenollar) hosil bladi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

[Н]
C
6
H
5
- S 0
2
C1  --------------- ►
  C
6
H5-SH  + HCl + 2H20
Zn + HCl
merkaptobenzol
(tiofenol)
Arensulfoxloridlar  arensulfokislotalarning  murakkab  efir-
 
lari,  amidlari,  gidrazidlari  va  boshqa  hosilalarini  sintez  qi-
 
lishda  ishlatiladi:
Arensulfokislotalarning 
murakkab 
efirlari 
arensulfokislotaning  qattiq  natriyli  tuzini  dimetil  -   yoki  di-
 
etilsulfat bilan qizdirish,  shuningdek,  sulfoxloridga spirtyoki
 
alkogolyatni ta‘sir ettirish  bilan  olinadi:
150- 160 °C
Аг -  S0
2
 -  ONa + (CH
3
)
2
S0
4
--------------- ►
 Ar -  S 0
2
 -  OCH
3
—CH
3
NaS0
4
A r -
S0
2
C1 + ROH  --------►
 
A r
-  SO? - OR  + HCl
Arensulfokislotalarning murakkab efirlari suyuqlikyoki qattiq
 
moddalardir.  Ular spirtlar,  fenollar,  karbon  kislotalar va  amin-
 
larni yaxshi alkillovchi agentlar sifatida ishlatiladi:
Ar -  S 0
2
 — OCH
3
 + ROH  ---------- ►
 Ar -  S 0
2
 -  OH  + ROCH
3
Arensulfokislotalar  murakkab  efirlarini  ishqorlar  ta‘sirida
 
gidroliz qilinganda O -  alkil bog‘i  uziladi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

•  •
A r - S 0
2
- 0 - R   +  : 0 H ----------►Ar-SCb  + R -O H
•  •
Arensulfokislotalarning 
amidlari
 (arensulfamidlar)  ni  olish
 
uchun  arensulfoxloridlarga  ammiak,  birlamchi  yoki  ikkilamchi
 
amin ta‘sir ettiriladi:
A t-S 0
2
C1  +  2 NH
3
------►Ar-S0
2
-NH
2
  +  NH
4
CI
S ° 2C1
  + 
2 N H 3
  ^  H
2
N 
~ \ _ f l ~
 
S 0 2
 _ ^
 + NH4
C1
 
oq  streptotsid
Arensulfamidlar  rangsiz  kristall  moddalardir.  Ular  karbon
 
kislotalarning amidlariga nisbatan sekin gidrolizlanadi.
Arensulfamidlar  natriy  gipoxlorit  bilan  reaksiyaga  kirish-
 
ganda  amid  guruhining  vodorod  atomlari  xlorga  almashinadi
 
va  arensulfokislotalarning  xloramidlari  (  xloraminlar)  hosil
 
bladi:
NaOCl
Н зС -< \ 
/ > - s o
2
n h 2—
—NaOH
 
2 NaOCl
-►  H3C 
^ ) - S 0
2
 -  NHCl
 
xloramin T
 
-►  H3C 
Л -
 s o 2 -  NC
12
dixloramin T
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Benzolsulfodixloramid 
(  dixloramin  B  )  C
6
H
5
S 0
2
NCI
2 
xloramin  T  ning  natriyli  tuzi 
p  -
  CH
3
  -   C
6
H
4
S 0
2
N-  CINa+
 
*3H20   va  boshqa  xloramidlar  samarali  antiseptiklar  sifati-
 
da  ishlatiladi.  Xloraminlarning  ta'siri  ular  gidrolizlanganda
 
gipoxlorit kislotaning  hosil  blishiga asoslangan.
Muhim vakillari
Benzolsulfokislota 
-suvda  va  spirtda  yaxshi  eriydigan,
 
171-172°C  da suyuqlanadigan  kristall  modda.  Uning  natriyli
 
tuzi fenol  olishda  ishlatiladi.
p-Toluolsulfokislota 
-   104°  C  da  suyuqlanadigan,  suv-
 
da juda  yaxshi  eriydigan,  rangsiz  kristall  modda.  U  toluolni
 
sulfolash  yoki p-toluolsulfoxloridni  gidrolizlash bilan olinadi.
 
Kp  organik erituvchilarda eriganligi  bois  u  organik reaksi-
 
yalarda  kislotali  katalizator sifatida  ishlatiladi.