O r g a n I k k I m y o

a) p -  nitroanilin; 
b) 2,4 -  dinitrofenol;
d) p -  nitrovinilbenzol; 
e) p -  aminofenol;
f) o -  bromnitrobenzol; 
g) 4 -  nitro -  2 -  xlortoluol.
6
.  Quyidagi  sxemalar  bo‘yicha  boradigan  reaksiyalardagi
 
oraliq va oxirgi moddalar tuzilish formulalarini yozing  :
HN0
3
 
HNO
3
 
Cl2, (ҒеС13)
a) C
6
H
6
  -------- ►
  A  -------- ►
  B  ------------►
  D
H
2
SO
4
 
H
2
SO
4
HNO
3
 
C
2
H
5
CI 
Cl2,hv 
NaOH
b) 
СбН
6
  -------- ►
  A  ------ ►
  B  ----------►
 D -------- ►
  E
H
2
SO
4
 
AICI
3
 
HOH
C H
3
C1 
suyul. 
H N O
3
 
[н ]
d) С6Нб  -------- ►
  A  --------------►
  B  --------►
  D
AICI
3
 
A, 
bosim
7.  Quyidagi kimyoviy aylanishlarni amalga oshiring:
a) nitrobenzol----------- ►
  benzidin
b) nitrobenzol----------- ►
 p -  nitroatsetanilid
d) xlorbenzol----------- ►
 p -  xloranilin
8
.  Quyidagi kimyoviy aylanishlarni amalga oshiring:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

а) nitrobenzol
d) toluol
NH ,
COOH
b) nitrobenzol---- ►NH2
- O -
NH -  COCH
3
-►  N 0 2
o
\ \  
/ /
\
Cl
9.  Nukleofil almashinish reaksiyalarini oxiriga yetkazing:
2NH3
a) 
o
 -  xlomitrobenzol
b) 
p
 - dinitrobenzol
:OH
NaOH + HOH, A
d) 
o
 -  xlomitrobenzol
HOH, A
Na 2C 0 3
10. p -  Xlornitrobenzol bilan quyidagi birikmalar reaksiyaga
 
kirishganda qanday moddalar hosil bladi?
a)  130° C da Na
2
C0
3
  ning suvdagi eritmasi;
b) 2NH
3
 (160° C da)
d) CH3OH + KOH  (suv ishtirokida)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V II.  B E N Z O L   Q A T O R I   S U L F O K I S L O T A L A R I
Benzol qatori sulfokislotalarining tuzilishi,  nomlanishi,
 
olinish usullari, xossalari, hosilalari ( xlorangidridlari, mu-
 
rakkab efirlari, amidlari, xloramidlari) va muhim vakillari.
Diarilsulfonlar
; 
arensulfin  kislotalar  va  diarilsulfidlar
 
haqida tushuncha.
Savol va mashqlar.
Benzol qatori sulfokislotalari halqasida yoki yon zanjirida bir
 
yoki bir necha sulfoguruh  S 0 3H saqlagan birikmalardir.
Tuzilishi
Oktet formulasiga  kra  sulfoguruhda  ikkita  kovalent va  ik-
 
kita semipolyar bog‘  bor.  Semipolyar bog‘lar faqat oltingugurt
 
atomining  elektronlari  ishtirokida  hosil  bladi  (1,11).  Lekin  sul-
 
fokislotalar  uchun  oltita  kovalent  (ikkita  oddiy va  ikkita  qsh)
 
bog‘ga ega formula (III)  ham  ishlatilishi  mumkin.  Chunki oltin-
 
gugurt  atomlari  bo‘sh  3d  orbitallarga  ega  bo‘lib,  ularda  ham
 
elektronlar joylashishi mumkin.
:  O :
x  x
Ar  x.  S ?  OH
X  X
Ю:
O
+
А г -   S - O H
O
о
II
A r -   S - O H
II
o
II
III
Oltingugurt  atomining  haqiqiy  holati  II  va  III  formulalar
 
oralig‘idagi  bir holatdir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Nomlanishi
Benzol  qatori  sulfokislotalarining  nomlari  aromatik  birikma
 
nomiga 
sulfokislota 
(sistematik nomenklaturada sulfon kislo-
 
ta) szini qshish bilan hosil qilinadi:
so
3
h
benzolsulfokislota
 
(benzolsulfon kislota)
SO
3
H
N0:
H3C
p  -  toluolsulfokislota
 
( p  -  toluolsulfon kislota)
SO
3
H
m -  nitrobenzolsulfo-
 
kislota
SO
3
H
SO
3
H
HO
3
S
m- benzoldisulfo-
 
kislota
 
(1,3 -  benzoldisulfon
 
kislota)
simm -  benzoltri -
 
sulfokislota
2 -  gidroksi -  5 -  metil-
 
benzolsulfokislota
Olinish  usullari
Benzol  qatori  sulfokislotalari  arenlar  yoki  ularning  hosila-
 
larini sulfolash bilan olinadi:
д
А г - Н   +H OSO
3
H  «-------►
  А г - S 0 3H  + H 20
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu  reaksiyada  ajralib  chiqadigan  suv  sekinlik  bilan  sulfat
 
kislota  konsentrasiyasini  pasaytirib,  uning  sulfolash  ta sirini
 
kuchsizlantiradi.  Sulfolashning  ziga  xos  tomoni  reaksiyaning
 
qaytarligidir.  Reaksiya  jarayonida  sulfolash  bilan  bir  vaqtda
 
sulfoguruhning gidrolizi -  desulfolash  reaksiyasi ham boradi.
Sulfolovchi  reagentlar  sifatida  98  -   100  %  li  sulfat  kislota
 
(monogidrat),  92 -  94 % li sulfat kislota ( kuporos moyi), 20%