O. O. Hoshimov, S. S. Saidahmedov elektr yuritma asoslari

9.2. ENERGIYANI TEJAYDIGAN ASINXRON ELEKTR YURITMA
Sanoat va qishloq xo‘jaligining turli sohalarida ommaviy tarzda qo‘llaniladigan ventilyatorlar, konditsionerlar, nasoslar va havo
318
haydovchi (dam beradigan) va boshqa umumsanoat mexanizmlari uchun, xalq xo‘jaligida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan, tejamkorligi yuqori bo‘lgan ekstremal boshqariladigan elektr yuritma tizimi 9.1- rasmda keltirilgan.
Ekstremal boshqariladigan asinxron dvigatelli elektr yuritma quyidagilarni o‘z ichiga oladi: tiristorli kuchlanish rostlagichi KTR ning chiqishiga ulangan elektr dvigatel D, tiristorli rostlagichning boshqarish tizimi BT, signallar jamlovchisi SJ, elektr dvigatelining kuchlanishi xabarchisi KX. Bu xabarchining chiqishi kuchlanish signalini differensiallash bloki KDB ga ulangan.
Elektr dvigatel quvvatining moment xabarchisi (MX) ning chiqishi kuchaytiruvchi blok KBB ga ulangan; shu blokka arifmetik blok (AB) ning chiqishi ham ulangan, MX ning chiqishi quvvatlarni differensiallaydigan blok QDB ga KBB orqali ulangan; bo‘lish bloki BB ning kirishiga differensiallash bloklari QDB va KDB larning chiqishlari ulangan, BBning chiqishi SJ ning kirishlaridan biriga ulangan.
Elektr yuritma quyidagicha ishlaydi:
Asinxron elektr yuritmalarida, ular o‘zgarib turadigan yuklama bilan ishlaganda isrof bo‘ladigan elektr energiyasini kamaytirish AD ning statoriga beriladigan kuchlanishni yuklama yoki tok funksiyasi bo‘yicha rostlash bilan amalga oshiriladi.
Elektr dvigatel D ishlab turganida MX va KX xabarchilari chiqishlarida signallar ajraladi. Kuchlanish
319
9.1- rasm. Energiyani tejaydigan asinxron elektr yuritma.
xabarchisi KXning signali uni differensiallash bloki KDBga keladi, bu
yerda: vaqt bo‘yicha differensiallanadi. MXning signali kuchaytiruvchi
blok QDB (1-hmd) kattaligiga mutanosib bo‘lgan signalga
ko‘paytiriladi va arifmetik blok AB ga keladi. BBning chiqishida elektr
dvigatelning jami isrofiga mutanosib bo‘lgan signal olinadi. Yig‘indi
sarf elektrmagnit va mexanik sarfdan iborat. KDBda differensiallangan
quvvat signali, bo‘lish bloki BB da differensiallangan signalga aylanadi.
Bu blokning chiqishida quyidagi signalni olamiz:
d P dU d P
dt dt dU
/ . D D
=
(9.1)
Yuklamaga bog‘liq ravishda dDP/dt ga teng bo‘lgan signalning
qiymati o‘zining ishorasini o‘zgartiradi. Ekstremal rostlashni amalga
oshirish uchun bu signalning chiqish qiymati nolga teng bo‘lishi lozim.
Signal jamlovchi SJ da signallar ayriladi yoki qo‘shiladi. Bu esa yuklama
turlicha bo‘lganida elektr dvigatelni rostlashning ekstremal zonasida
ishlashni ta’minlaydi.
Ekstremal boshqarishli asinxron elektr yuritma tizimi yuklama darajasi
turlicha bo‘lganda ADda yig‘indi sarfining minimum bo‘lishini
ta’minlaydi. Bu elektr yuritmaning FIK ni o‘sishiga va AD ning
quvvatidan samarali foydalanish imkonini beradi. Bu esa burchak tezligi
rostlanmaydigan va dvigatellari o‘zgarmas chastotada ishlaydigan
mexanizmlarning tiristorli elektr yuritmalari uchun muhim ahamiyatga
ega. Asinxron elektr yuritma chastota o‘zgarishining keng diapazonida
320
eng kam sarf bo‘yicha boshqarilsa, dvigatel haroratining ortishi ham minimum bo‘ladi. Uning mutlaq qiymati yo‘l qo‘yiladigan qiymatidan biroz farq qilishini ko‘rsatadi.