O o ‘ ‘ zbekiston respublikasi oliy va o

Pasayuvchi va ko‘tariluvchi loyihalash.
Agar yuqori ierarxik darajalardagi 
masalalarni yechish pastroq ierarxik darajalardagi masalalarni yechishdan oldin 
kelsa, bunday loyihalash 
pasayuvchi
deb ataladi. Agar quyi ierarxik darajalar bilan 
bog‘liq bo‘lgan bosqichlar bilan bajarilsa, bunday loyihalash 
ko‘tariluvchi
deyiladi.
Loyihalashning ushbu ikki turining har birida ham o‘zining afzalliklari va 
kamchiliklari mavjud. Pasayuvchi loyihalashda tizim uning elementlari hali 
aniqlanmagan sharoitda ishlanadi, ya’ni uning imkoniyatlari va xossalari haqidagi 
ma’lumot taxminiy tavsifga ega. Ko‘tariluvchi loyihalashda aksincha elementlar 
tizimdan oldin loyihalanadi, natijada elementlarga bo‘lgan talablar taxminiy tavsifga 
ega bo‘ladi. Ikkala holda ham to‘liq boshlang‘ich informatsiya yo‘qligi tufayli optimal 
texnikaviy natijalarga erishishning potentsial imkoniyatidan chetga og‘ish bo‘ladi. 
Lekin loyihalashga blokli-ierarxik yondoshuvda bunday og‘ishliklarning bo‘lishi 
muqarrar va murakkab ob’yektlarni loyihalashda blokli-ierarxik yondoshuvga boshqa 
muqobil yondoshuv mavjud emas. Shu sababli, blokli-ierarxik loyihalash natijalarining 
optimalligini texnikaviy-iqtisodiy ko‘rsatkichlar (ular, xususan, o‘z ichiga loyihalashga 
ketadigan moddiy va vaqt sarflarni oladi) nuqtai-nazaridan ko‘rish lozim.
Tashqi va ichki loyihalash.
Pasayuvchi loyihalashda 
k
-ierarxik darajadagi 
elementlarni ishlash uchun TT ta’rifi ushbu darajadagi loyihaviy protseduralarga 
kiradi. Yuqori ierarxik darajadagi tizim yoki ko‘p qo‘llanishlarga mo‘ljallangan 
unifikatsiyalashgan elementlar tizimi uchun TT ishlash boshqacha bo‘ladi. Bu erda TT 
ishlash loyihalashning mustaqil bosqichi bo‘ladi va ko‘pincha 
tashqi loyihalash
deb 
ataladi. TTning ta’riflari bo‘yicha ob’yektni loyihalash bosqichlari, undan farqli 
ravishda, 
ichki loyihalash 
deyiladi. 

---

Tashqi 
loyihalashning 
asosi 
–
texnikaning 
zamonaviy 
holatini, 
texnologiyaning imkoniyatlarini to‘g‘ri hisobga olish hamda ob’yektning hayotiy 
siklidan kam bo‘lmagan vaqt davomida ularning rivojlanishini to‘g‘ri prognoz 
(bashorat) qilishdir. Texnologik omillar bilan bir qatorda iqtisodiy ko‘rsatkichlarni 
loyihalash va tayyorlashning narxi va muddatlarini ham hisobga olish zarur. 
Masalaning holati va ilmiy-texnikaviy progress istiqbollarini o‘rganish (tadqiqot 
qilish) asosida ekspertlar guruhi tizimga TTning birlamchi variantini 
shakllantirishadi. Shakllantirilgan TT bajarila olishini baholash va uni tuzatish 
bo‘yicha tavsiyalar ichki loyihalash protseduralari yordamida olinadi.