О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib 
W ring:
1. Siydik ajratish sistemasi organlarini eng uchki qismidan boshlab tartib bilan 
ko'rsatmg: A - buyrak kapsulasi, В - Genie halqasi, D - ikkilamchi naychalar, E -
birlamchi naychalar, F - qovuq, G - siydik chiqarish nayi, H - buyrak jomi, 
I 
-
siydik nayi.
2. Buyrak qismlari va ular o'rnini juftlab ko‘rsating: A - po‘stlog‘i, В - mag‘iz qismi, 
D - buyrak jomi, E - darvozasi, F - nefronlari, H - so‘rg‘idilar, G - buyrak;

---

1 
- buyrakning nervlar, limfa, qon tomirlari oladigan chuqurchasi, 
2
- qoramtir 
tashqi qavati, 3 - kapsula, kapillarlar chigali, birlamchi va ikkilamchi naychalar, 
Genie halqasidan iborat, 4 - konussimon oqish piramidalardan iborat, 5 - keng 
ichki bo'shlig'i, 
6
- piramidalarning kosachalarga botib kiigan uchki qismi, 7 - bel 
sohasida umurtqa pog‘onasining ikki yonida joylashgan.
3. Nefronlar qismlari va ularga xos belgilarni juftlab kolsating: A - Shumlyanskiy 
kapsulasi, В - Genie halqasi, D - birlamchi naychalar, E - ikkilamchi naychalar, 
F - Malpigi chigali, H - yig‘uvchi naylar; 1 - uning ichida mayda qon tomirlari 
joylashgan, 
2
- ikkilamchi naychalardan boshlanib, piramidalar so‘rg‘ichlariga 
ochiladi, 3 - mayda qon tomirlaridan iborat, 4 - buyrak mag‘iz qismida joylashgan,
5 - ularda ortiqcha suv qonga qayta shimilib, haqiqiy siydik hosil bo'ladi, 
6
-
birlamchi siydik hosil boMadi.
0 ‘ylab javob bering:
70 kg li soglom odamda buyrak tana vaznining necha foizini tashkil qiladi?
38-§. Siydik ajratish organlarining funksiyasi
B uyrakda siydik hosil bo‘lishi. Buyrakda siydik hosil boiishi ikki faza (davr) 
ga bolinadi. Birinchi davr -
filtratsiya
davri, u birlamchi siydik hosil bolishidan 
iborat. Bunda nefronlardagi arteriya kapillarlari orqali qonning suyuq qismi 
filtrlanib, nefron bo‘shlig‘iga (kapsulaga) oladi. Bu jarayonmng o'tishi kapillardagi 
bosirrming yuqori, kapsuladagi bosimning past bolishiga bogiiq.
Birlamchi siydikning tarkibi qon plazmasining tarkibiga yaqin. Unda faqat 
oqsil boimaydi. Chunki u kapillar qon tomirlarining devoridan filtrlanib o‘tmaydi.
Kapsuladagi birlamchi siydik kalavasimon kanalchalarga oladi. Bu kanal- 
chalarning devori orqali birlamchi siydik tarkibidagi qand va aminokislotalar, 
suv va mineral tuzlarning ko‘p qismi, ya’ni 98,5-99,0 % vena tomirlariga qayta 
so‘riladi. Bunga 
reabsorbsiya
jarayoni 
deyiladi. Bu siydik hosil bolishining 
ikkinchi davri hisoblanadi.
Kanalchalarda qolgan siydik ikkilamchi siydik deyilib, uning tarkibida qoldiq 
azot, mochevina, kreatinin kabi moddalar, ma’lum miqdorda tuz va suv boiadi.
Katta odamning buyrak nefronlarida uzluksiz siydik filtrlanishi natijasida 
bir sutkada o'rtacha 100 litr birlamchi siydik hosil boiadi. Uning 98,5-99 litri

---

kalavasimon kanalchalar devori orqali qonga qayta soViladi, qolgan 1—1,5 litri esa 
ikkilamchi siydik sifatida tashqariga chiqariladi.