О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

36-§. Teri gigiyenasi, teri shikastlanganda birinchi
yordam ko‘rsatish
8 - Biologiya (Odam ya uning salomatligi), 8-siiif

---

quyib turiladi Teri kimyoviy moddalar bilan kuyganida jarohatlangan joyga sovuq 
suv quyiladi. Terini kislota kuydirganida kuygan joy ichimlik sodasi eritmasi bilan 
yuvilib, sterillangan bog‘ich bilan bog‘lanadi.
Issiq urishi. 
Odam yuqori harorat va nam havoda, shuningdek, yopiq xonada 
jismoniy mehnat qilganida yoki havo o'tkazmaydigan kiyimda ishlaganida teri 
orqali suv bug'lanishi va issiqlik ajralishi qiyinlashib, uni issiq uradi. Issiq urgan 
kishining boshi og‘riydi, yuragi tez ura boshlaydi, quloqlari shang‘illaydi. Uning 
rangi oqanb, hushidan ketishi mumkin.
Issiq urgan odamga birinchi yordam ko‘rsatilganda uning kiy imi va tugmalarini 
yechib, salqin joyga yotqiziladi. Bemor peshanasiga va tanasiga sovuq suvda 
ho‘llangan sochiq bosiladi. Uning taqimi ostiga yostiq qo‘yib, oyoqlari balandroq 
ko‘tariladi. Bemorni yelpib, shamollatib turiladi.
Sovuq urishi. 
Sovuq havoda uzoq qolib ketgan odam tanasining ochiq joylaxi, 
xususan, qulog‘i, burni, oyoq va qo‘l barmoqlarini sovuq urishi mumkin. Sovuq 
urganida teri oqarib, uning sezuvchanligi yo‘qoladi. Bunday holda terining oqar- 
gan joylariga issiq o'tkazmaydigan paxta qo‘yib yoki ju n ro'mol bilan bog‘lab 
qo‘yiladi. Sovuq urgan joy biroz isib, sezgi paydo bo'lgunicha bog‘ich yechilmaydi. 
Sovuq urgan joydagi qon tomirlari mo‘rt bo‘lib qoladi. Qon tomirlari yorilib, qon 
oqmasligi uchun sovuq urgan joyni harakatlantirmaslik kerak. Odam sovuqdauzoq 
qolib, qattiq sovqotganida issiq uyga kiritilib, uning ustiga ko'rpa yoki palto yopib, 
o'rab qo‘yiladi. Unga issiq sut, kofe yoki choy ichiriladi va bemor kasalxonaga 
jo‘natiladi,
Sigareta va alkogol sovuq havoda organizmni isitishi to‘g‘risida ayrim fikr- 
lar haqiqatdan uzoq turadi. Chunki, sigareta qon tomirlarini siqib, barmoqlar va 
boshqa organlarda qon oqishini qjyinlashtirishi tufayli sovuq urishini tezlashtiradi. 
Spirtli mahsulotlar dastlab qon tomirlari, ayniqsa, yuz va bo‘yindagi kapillarlarni 
kengaytirib, isish tuyg‘usini paydo qiladi. Aslida esa spirtli ichimliklar ta’sirida 
organlar issiqlikni tashqi muhitga ko‘p ajratishi tufayli organizm tez sovib, odamni 
tezroq sovuq uradi.