O. M. Yoriyev Buxoro davlat universiteti umumiy kimyo

Kim yoviy xossalari
Aromatik kislotalar alifatik qator kislotalari uchun xos blgan 
barcha asosiy reaksiyalarga kirishadi.
Kislota xossalari. Arenmonokarbon kislotalar alifatik 
analoglariga nisbatan kuchli kislotalardir. Masalan, benzoy 
kislotaning pK qiymati 4,20 ga, sirka kislotaning pK qiymati 
esa 4,75 ga teng.
Almashingan 
benzoy 
kislotalarning 
kuchi 
halqadagi 
rinbosarlarning tabiatiga va uning karboksiliga nisbatan 
joylashgan 
holatiga 
bogliq. 
Taqqoslash 
uchun 
ba‘zi 
almashingan benzoy kislotalarning pK qiymatlarini keltiramiz:
Kislota 
pK 
Kislota 
pK
4,20
4,08
2,98
2,17
n o
2
2,94
3,45
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

СООН 
2,85
Вг
0,N
Karboksil 
guruhi 
reaksiyalari. 
Arenmonokarbon 
kislotalar karboksil guruhi hisobidan tuzlar, murakkab efirlar, 
galogenangidridlar, aromatik spirtlar va hokazo birikmalarni 
hosil qiladi:
Ar — C
O
о н
NaOH
-> A r - C
/ /
- н 2о
SOCl2, A
►Ar-C
/ /
O
ONa
O
С1
— POCL; — HCl
O
R
0
H , f f , A > A r _ r ^
+ Н г 0
Cu kukuni,A
O - R
*■ Ar— H + CO,
LiAlH,
-► Ar — CH,OH
Galogenangidridlardan 
arenmonokarbon 
kislotalarning 
boshqa hosilalarini olish mumkin:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

А г - С
/ /
О
'С1
2 NH
3 
- N H
4
C1 
NaN
3
■> Ar —С
/ /
O
NH,
P20 5 
i
A 
- H
, 0
► A r - C = N
— NaCl 
Na
2
0
2
■> А г - С - N
3 
II
O
-► А г - С - О - О - С - А г
- 2 NaCl
ArCOONa
O
O
— NaCl 
ArONa
-► (A r — C O
)2
O
-►Ar —C — O —Ar
II
O
Aromatik halqa reaksiyalari. Arenmonokarbon kislotalar 
elektrofil reagentlar bilan elektrofil almashinish ( galogenlash, 
nitrolash, sulfolash ) reaksiyalariga kirishadi. Karboksil guruhi 
elektrofil rinbosarlami 
m -
 holatga ynaltiradi:
с о о н
с о о н
+E+Y
+ HY
V
+
+
+
+
E+ = N 0 2 , SO
3
H , Cl+, Br+ 
v a b o s h q a e l e k t r o f i l l a r .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Benzoy kislota -122°C da suyuqlanadigan, kuchli 
antiseptik ta'sirga ega blgan rangsiz kristall erkin holida 
ba‘zi smolalar ( ayniqsa, benzoy smolasi) da uchraydi, ben- 
zil efiri holida esa peruan balzami tarkibiga kiradi. Benzoy 
kislota sanoatda toluolni oksidlash bilan olinadi. U byoqlar, 
xushby va dorivor moddalarni olishda dastlabki modda 
sifatida, natriy benzoati esa oziq - ovqat mahsulotlarini 
konservalashda 
qllaniladi. Benzoy kislotaning muhim 
hosilasi - benzoil xlorididir. U ziga xos hidli, kuchli 
lakrimator ta‘siriga ega suyuqlik blib, benzoillovchi agent 
sifatida qllaniladi. Benzoil xloridi va natriy peroksididan 
olinadigan benzoil peroksidi polimerlanish initsiatori sifatida 
ishlatiladi.
Fenilsirka kislota -77°C da suyuqlanadigan rangsiz 
kristall modda blib, benzil sianidini gidrolizlash bilan olinadi. 
Fenilsirka kislota metilen guruhining harakatchan vodorodlari 
hisobidan turli kondensatsiya reaksiyalariga kirishadi. Bu 
kislota va uning efirlari xushby va dorivor moddalarni olishda 
qllaniladi.
Dolchin kislota - ( trans- 3- fenilpropen kislota ) -133°C 
da suyuqlanadigan, rangsiz kristall modda. U benzaldegid va 
sirka angidridini natriy atsetati ishtirokida qizdirib olinadi 
(U. Perkin reaksiyasi, 1868 — y):
/ °
CHjCOONa
C
6
H
5
- C 
+(CH
3
C0)20 -------------------►
C
6
H
5
- CH = CH - COONa
_ 2СН3СООН
Dolchin kislotadan xushby va dorivor moddalar olinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A lm ashingan arenmonokarbon kislotalar
Almashingan arenmonokarbon 
kislotalardan aromatik 
gidroksikislotalar va aminokislotalar bilan tanishamiz.
Aromatik gidroksikislotalar
Aromatik monogidroksikarbon kislotalardan o - gidroksi- 
benzoy ( salitsil ) kislota katta ahamiyatga ega. U natriy 
fenolyatiga uglerod 
( IV )-oksidini ta‘sir ettirib olinadi (Kol- 
be reaksiyasi). Reaksiyani nisbatan yuqori harorat va ki-