O. M. Ibragimov Siyob Abu Ali Ibn Sino nomidagi Jamoat salomatligi

m
 
1. 
Tinchlik davridagi 
favqulotda 
vaziyatlar haqida
tushuncha,ularni 
kelib chiqish 
sabablari,manbalari
, turlari F.V.D.T 
nizomi
Favqulodda vaziyatlar, halokatlar haqida asosiy 
tushunchalar. Favqulodda vaziyatlar tasnifi, 
uning turlari, kelib chiqish sabablari, manbalari.
Sog‘liqni saqlash tashkilotlarining favqulodda 
vaziyatlarda vazifalari , Qizil Yarim Oy 
Jamiyatining aholi va hududlarni muhofaza 
qilish bo‘yicha vazifalari. Respublika Shoshilinch 
tibbiy yordam Ilmiy Markazi (RShTYoIM) va 
uning viloyatlardagi filiallari haqida ma’lumot. 
Ommaviy shikastlar vaqtida shikastlanganlarni 
izlash, topish, qutqarish, tibbiy saralash va 
evakuasiya qilish. Tibbiy evakuasiya bosqichlari. 
Tibbiy yordam turlari tizimi (birinchi tibbiy 
yordam, shifokorgacha bo‘lgan tibbiy yordam, 
birinchi shifokor yordami, malakali tibbiy 
yordam, ixtisoslashgan tibbiy yordam). Tabiiy va 
texnogen 
tusdagi 
favqulodda 
vaziyatlarda 
shikastlovchi omillar turlarini o‘rganish, ular 
ta’sirida kelib chiqadigan shikastlar bilan 
tanishish (portlashlar, bosilish, ko‘chkilar, turli 
snaryadlar, balandliklardan tushib ketish, yuqori 
va past harorat, quyosh nuri, kuchli ta’sirli 
zaxarli moddalar (KTZM)lar, biologik vositalar 
ta’sirida 
kelib 
chiqadigan 
shikastlar, 
shikastlovchi omillar ta’sirini tugatishni ishlab 
chiqish. Shikast o‘chog‘idan shikastlanganlarni 
olib chiqish usullarini o‘rganish. Shaxsiy 
muhofaza 
vositalarni 
Qo‘l lash. shaxsiy 
muhofaza vositalarini Qo‘l lashni-nafas a’zolari 
va teri qoplamlari uchun shaxsiy muxofaza 
vositalari. IP-4, IP-5, respiratorlar, ximoyalovchi
2 
N 
1 

---

kiyimlar. AI-2 (shaxsiy aptechka), ximiyaga qarshi 
paket, individual bog‘lov paketi, suvdondagi suvni 
zararsizlantirish uchun vosita (pantosid, akvasept). 
Shikastlanganlar holatiga baho berish va yordam 
turini belgilash.Terminal holatlar tasnifi, klinik 
va biologik o‘lim, yurak va nafas olish 
faoliyatini to‘satdan to‘xtashi. o‘tkir nafas 
yetishmovchiligi. O‘pka-yurak reanimasiyasi. 
Birinchi tibbiy yordam boshlash muddatlarini va 
unda kuzatiladigan natijalarni. 
2. 
Favqulotda 
vaziyatlarda 
shikastlanganlarga 
shifokorgacha 
bo‘lgan tez tibbiy 
yordam 
ko‘rsatishni tashkil 
etish. 
Favqulotda vaziyatlarda jarohatlanish turlari, 
ularda qon oqishi turlari, sabablari
belgilari.Arterial, venoz, kapillar, parenximatoz
qon oqishlarining belgilari, farqlari.Qon
oqishni to‘xtatish xususiyatlari, usullari,
qonun - qoidalari. Qon ketishining asoratlari, 
gemorragik shok, o‘tkir qon yetishmovchiligi, 
belgilari, oqibatlari.
Jarohatlangan joyni immobilizasiya qilish,
tushunchasi, turlari , qonun qoidalari. 
Favqulotda vaziyatlarda kasalxonadan 
tashqarida tug‘ishning kechishi, tibbiy
yordam xususiyatlari. 
Birinchi tibbiy yordam boshlash muddatlarini va 
unda kuzatiladigan natijalarni. 
Favqulodda 
vaziyatlarda jabrlanganlarga shifokorgacha 
bo‘lgan tez tibbiy yordam ko‘rsatish (qon 
ketishini vaqtincha to‘xtashish usullarini 
o‘rganish, ko‘p qon yo‘qotganlarga qon o‘rnini 
bosuvchi suyuqliklar quyish, qon quyishda 
qatnashish, gemorragik shok, gemotransfuzion 
shokda tez tibbiy yordam ko‘rsatish.
Favqulodda vaziyatlarda jarohatlanishlarda 
immobilizasiya o‘tkazish. Turli tusdagi shinalar
ishlatish (Krammer, Ditrixs, tarnovsimon, 
Filberk, vakuumli ). Qo‘l ostidagi bor narsalar
bilan immobilizasiya o‘tkazish. 
10 
NA 
5 
3. 
Tabiiy tusdagi 
favqulotda 
vaziyatlarda 
fuqarolarga tibbiy 
yordamni tashkil 
etish. 
Tabiiy tusdagi favqulodda vaziyatlar tasnifi 
(yer qimirlashi, suv toshqinlari, sel, ko‘chkilar, 
dovul, to‘fon). Ularda kuzatiladigan odam hayoti 
va sog‘lig‘iga havf tug‘diradigan holatlar va 
jarohatlar (qon ketish, yumshoq to‘qima lar 
jarohati, suyak chiqishi va sinishi, uzoq vaqt 
bosilib qolish sindromi - "Krash" sindromi, 
cho‘kish, markaziy nerv sistemasi tomonidan 
o‘zgarishlar tramatik shok, talvasa sindromi). 
Tabiiy 
tusdagi 
favqulodda 
vaziyatlarda 
jarohatlangan aholiga shoshilinch tibbiy 
yordam ko‘rsatish uchun jalb qilinadigan kuch 
va vositalar. 19.07.2011 yil № 280 sonli - 
“Aholini zilzilalar oqibatida yuzaga kelgan 
favqulotda vaziyatlarda (tabiiy va texnogen
6 
NA 
3 

---

tusdagi ) xarakat qilishga tayyorlash kompleks
dasturini tasdiqlash to‘g‘risida ”. 
Tabiiy tusdagi favqulodda vaziyatlarda 
shikastlanganlarni izlash, topish, birinchi 
yordam ko‘rsatish, evakuasiya qilish. Bosh 
suyagi,qorin sohasi, umurqa pog‘onasi, Qo‘l va 
oyoq jarohatlarida - bosilib qolishlarida tez 
tibbiy yordam ko‘rsatish. Travma shokida , 
cho‘kishda, talvasada birinchi tibbiy yordam 
ko‘rsatish. Evakuasiya bosqichlarida 
shikastlanganlarni davolash va kuzatib 
borish. 
4. 
Texnogen 
hususiyatli 
favqulotda 
vaziyatlarda 
fuqarolarga tibbiy 
yordam 
ko‘rsatishni tashkil
etish. 
Texnogen tusdagi favqulotda vaziyatlar turlari, 
kelib chiqish sabablari. Yong‘in, portlash, 
zarba 
to‘lqini 
ta’sirida 
kuzatiladigan 
jarohatlar turlari. Texnogen tusdagi favqulodda 
vaziyatlarda jaroxatlanish turlarini -kuyish,
yelektr tokidan jaroxatlanish, tushunchalarini,
turlarini, belgilarini, davrlarini , darajalarini ,
asoratlarini; 
Birinchi tibbiy yordam berish va 
evakuasiya qilish. Yong‘indan xavfli 
obektlarda favqulodda vaziyatlarni 
bartaraf etishga qaratilgan tadbirlar. 
O‘zbekistondagi kimyoviy xavfli 
obyektlar.KTZMlar tasnifi. Zaharli 
moddalarning organizmga kirish yo‘llari, 
KTZMlar (xlor, ammiak, sinil kislotasi, is gazi, 
FOM – fosfor organik moddalar) bilan 
zaharlanganda klinik belgilari. 
Shikastlanganlarga o‘choq ichida va tashqarisida 
tibbiy yordam ko‘rsatish. 
 
Texnogen tusdagi favqulotda vaziyatlarda 
(termik, kimyoviy kuyishlarda, kuyish shokida, 
elektr tokidan shikastlanish) shikastlanganlarga 
birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish, evakuasiya 
qilish va kuzatib borish. Is gazidan 
zaxarlanganda birinchi yordam ko‘rsatishni. 
KTZM (ammiak, xlor va fosforoorganik modda) 
lardan zaxarlanganda tez tibbiy yordam 
ko‘rsatishni. Fuqarolarni muxofazalash 
vositalarini Qo‘l lash. 
10 
NA 
5 
5. 
Xalqaro terrorizm, 
tushunchasi turlari, 
terroristik akt sodir 
etilganda axoli 
xarakati. 
Texnogen tusdagi favqulotda vaziyatlar turlari, 
kelib chiqish sabablari. Yong‘in, portlash, 
zarba to‘lqini ta’sirida kuzatiladigan 
jarohatlar turlari. Texnogen tusdagi favqulodda 
vaziyatlarda jaroxatlanish turlarini -kuyish,
yelektr tokidan jaroxatlanish, tushunchalarini,
turlarini, belgilarini, davrlarini , darajalarini ,
asoratlarini; 
Birinchi tibbiy yordam berish va 
evakuasiya qilish. Yong‘indan xavfli 
6 
NA 
3 

---

obektlarda favqulodda vaziyatlarni 
bartaraf etishga qaratilgan tadbirlar. 
O‘zbekistondagi kimyoviy xavfli 
obyektlar.KTZMlar tasnifi. Zaharli 
moddalarning organizmga kirish yo‘llari, 
KTZMlar (xlor, ammiak, sinil kislotasi, is gazi, 
FOM – fosfor organik moddalar) bilan 
zaharlanganda klinik belgilari. 
Shikastlanganlarga o‘choq ichida va tashqarisida 
tibbiy yordam ko‘rsatish. 
Texnogen tusdagi favqulotda vaziyatlarda 
(termik, kimyoviy kuyishlarda, kuyish shokida, 
elektr tokidan shikastlanish) shikastlanganlarga 
birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish, evakuasiya 
qilish va kuzatib borish. Is gazidan 
zaxarlanganda birinchi yordam ko‘rsatishni. 
KTZM (ammiak, xlor va fosforoorganik modda) 
lardan zaxarlanganda tez tibbiy yordam 
ko‘rsatishni. Fuqarolarni muxofazalash 
vositalarini Qo‘l lash. 
6. 
O‘tkir 
zaharlanishlarda 
tibbiy yordamni 
ta’minlash . 
Zaxarlanish tushunchasi, turlari, maishiy, 
tasodifiy zaxarlanish. Hayotda ko‘p 
uchraydigan zaharlanish (dori preparatlaridan, 
alkogoldan, narkotik moddalardan, oziq-
ovqatlardan, kislota va ishqorlardan ) oqibatida 
kelib chikadigan klinik belgilar, shoshilinch tez 
tibbiy yordam ko‘rsatish xususiyatlari. 
Anafilaktik shok, gipertermik sindromda. 
Detoksikasiya tadbirlarini o‘tkazish. O‘tkir 
zaharlanishlarni oldini olish. 
 
O‘tkir zaharlanishlar: ovqatdan 
zaharlanish, sirka kislotasidan, zaharli 
o‘simliklardan va dori-darmonlardan, 
alkogol va giyohvand moddalardan 
zaharlanishda bemor holatiga baho berish. Tez 
tibbiy yordam ko‘rsatish: shifokorgacha, 
shifokor yordamini ta’minlash. Evakuasiya 
qilish. Me’dani zondlashni va chayishni. Xuqna 
va kateterizasiya o‘tkazishni.
6 
NA 
3 
7. 
Hayvon tishlashi, 
ilon va
qumursqalar 
chaqishida tibbiy 
yordamni 
ta’minlash . 
Zaharlanish (ilon chaqishi, hayvon tishlashi, 
zaharli xashoratlar chaqishi, ari, chayon) 
oqibatida kelib chikadigan klinik belgilar, 
shoshilinch tez tibbiy yordam ko‘rsatish 
xususiyatlari. 
Hayvon tishlashi, ilon, chayon, ari va boshqa 
xashoratlar chaqqanda zaxarlangan xolatiga baxo 
berish, tez tibbiy yordam ko‘rsatish, tishlangan 
jaroxatga ishlov berish. Kvinke shishi va allergik 
reaksiyalarda tez tibbiy yordam.
6 
NA 
3 
8. 
Radiasiyadan
shikastlanish, uning 
ta’rifi. Birinchi 
Xalq ho‘jaligidagi obyektlarda radiasion 
halokatlar xavfi. Xavf manbai yuqori bo‘lgan 
obyektlar xavfsizligini ta’minlash.Maxsus 
10 
NA 
5 

---

tibbiy yordam va 
shifokorgacha 
bo‘lgan yordam 
ko‘rsatish 
xususiyatlari. 
muxofaza inshootlari, oddiy yashirin joylari 
haqida tushuncha, muhofaza inshootlarining 
tuzilishi va tasnifi.Odamlar va xududlarni maxsus 
ishlovdan o‘tkazish.Radiasion nurning 
shikastlovchi omillari.. Radiasiya nurlaridan 
zararlanish, ionlovchi nurlarning biologik ta’siri. 
O‘tkir nur kasalligi tushunchasi, davrlari, belgilari, 
davolash va parvarishlash. Surunkali nur kasalligi 
belgilari, davolash. Ommaviy muxofaza 
vositalari, radiasiyaga qarshi pana joylar. 
Ionlovchi nurlardan shikastlanishni oldini olish, 
shikastlanganlarga tibbiy yordam ko‘rsatish va 
davolash uchun Qo‘l laniladigan medisina 
vositalarini. Dezaktivasiya va degazasiya 
o‘tkazish. Fuqarolar muxofazasi tuzilmalari. 
Radiasion zonadan aholini evakuasiya qilish 
xususiyatlari.
Radiasiyadan 
zararlanganlarni qidirib topish, qutqarish, 
saralash, shoshilinch va shifokorgacha 
yordam berish. Maxsus gazniqoblar, 
respirator, niqoblardan foydalanish. Maxsus 
kiyimlar: kombinezon, maxsus yoping‘ich (plash 
nakidka), rezina Qo‘l qoplar, etiklardan 
foydalanish. Evakuasiya qilish va 
kuzatish.Qisman va to‘liq sanitar ishlov 
o‘tkazish. Dezaktivasiya va degazasiya. AI-2, 
kimyoviy vositalarga qarshi individual paket, 
suvdondagi suvni zararsizlantirish uchun 
vositalar (pantosid, ionosid, akvosept)dan 
foydalanish.
9. 
Epidemiya 
o‘choqlarining 
tibbiy – taktik 
tavsifi. Yuqumli 
kasalliklar 
o‘choqlarida 
epidemiyaga qarshi 
sanitariya-gigiyena 
chora-tadbirlari. 
Epidemiya, epidemiologik jarayon, 
inkubasiya davri tushunchasi. Epidemik 
o‘choqlarning tibbiy-taktik tavsifi. epidemik 
o‘choqlarning ta’rifini; Yuqumli kasalliklar 
paydo bo‘lishi va tarqalishi xavfini 
kuchaytiradigan omillar.Dezinfeksiya 
o‘tkazishning barcha usullari (mexanik, fizik, 
kimyoviy). Dezinseksiya va deratizasiya 
o‘tkazish. Favqulodda vaziyatlarda epidemiyaga 
qarshi chora-tadbirlar. Infeksiya manbalarini 
zararsizlantirish usullari, infeksiya o‘tish 
yo‘llarini uzib qo‘yish tadbirlari. O‘ta xavfli 
infeksiyalar, ulardan muhofazalanish 
vositalari. Observasiya, karantin choralarini 
o‘tkazish. IShTYoIB, XEKB, SPB, EKIB 
vazifalari, ishi. Neyrotoksikozda 
shoshilinch tibbiy yordam. Kontagiozlik. 
Halokat o‘choqlarida tibbiy sanitariya 
oqibatlarini tugatish hamda sanitar-gigiyenik va 
epidemiyaga qarshi chora-tadbirlar o‘tkazish 
uchun jalb etiladigan kuch va vositalar. 
 
Epidemiologik o‘choqlarda vaziyatga baho 
16 
NA 
8 

---

berish, zararlanganlarni hisobga olish, 
izolyasiya qilish, kontaktda bo‘lganlarni 
kuzatish, profilaktika chora-tadbirlarini 
o‘tkazish. Dezinfeksiya, deratizasiya va 
dezinseksiya ishlarini o‘tkazish. Infeksiya 
o‘choqlarini zararsizlantirish. Infeksiyaga 
qarshi dori vositalari va ularni Qo‘l lash. 
Observasiya va karantin ishlarni o‘tkazish. 
Jami 
72 NA 
36