O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

Elektr  energetika  sanoati. 
Elektrlashtirish  sanoat  tarmoqlarini  joylashtirishga  g‘oyat 
katta ta’sir  ko‘rsatuvchi  omil  hisoblanadi.  Bu  ta’sir  ikki  xil  yo‘nalishda  masofaga  uzatiladi  bu 
esa  mamlakatning  uzoq  regionlarida  ham  ishlab  chiqarish  kuchlarini  rivojlantirishga  bir  xil 
yordam  beradi. Bundan tashqari  muayyan  joyda arzon energiyaning  mavjud bo‘lishi  energiyani 
ko‘p iste’mol qiladigan ishlab chiqarishni rivojlantirishni taqazo qiladi. 
O‘zbekistonda  GESlar  qurish  ishlari  ilk  bor  1926  yilda  Toshkentda  Bo‘ssuv  GESini 
qurish  bilan  boshlanib  ketdi.  O‘sha  davrda  Bo‘ssuv  GESi  O‘rta  Osiyoda  birinchi  va  yirik 
energetika  inshoati  edi.  Ikkinchi  jahon  urushigacha  va  undan  keyin  bir  qancha  GESlarni 
qo‘rilishi  natijasida  1955  yilga  kelib  respublika  elektr  energiya  ehtiyojini  65%  ini  GESlar 
hisobiga  qondirildi.  Keyinchalik  O‘zbekiston  Respublikasida  ishlab  chiqarish  kuchlarining 
rivojlanib  borishi, shaharlar sonining ko‘payishi  bir qator viloyatlarda GES va IESlar qo‘rishni 
taqazo  qildi.  Mamlakat  elektrenergetika  sanoati  1960-1970  yillarda  birinchi  marta,  1970-1980 
yillarda  ikkinchi  marta  1980-1990  yillarda  esa  uchinchi  marta  o‘z  taraqqiyot  bosqichining 
yuksak ko‘rsatkichlariga erishdi. Shu davrlarda mamlakatda eng qudratli Toshkent (quvvati 1860 
ming kVt.), Navoiy (1250  ming kvt) Taxiatosh (730 ming kVt) Sirdaryo (3,0 mln.kvt), Angren 
(484 ming. kvt), Yangi Angren (1,8mln. kvt) GRES gigantlari qo‘rildi. 
Undan  tashqari  qator  daryo  va  kanallarda  hamda  suv  omborlarining  to‘g‘onlarida  bir 
qancha  GESlar  qo‘rildi.  Jumladan,  Chorvoq  GESi  (620,5  ming  kvt),  Chirchiq  daryosida 
Xo‘jakent  GESi  (165  ming  kvt),  Qoradaryoda  Andijon  GESi  (110  ming  kvt),  Amudaryoda 
Tuyamo‘yin GESi (70 ming kvt), To‘polon suv omborida To‘polon GESi (50 ming kvt) qo‘rildi. 
Hozirgi  vaqtda  respublikamizda    mavjud  bo‘lgan  elektrostansiyalarda  o‘rnatilgan 
umumiy  quvvat  11640  MVTni  tashkil  etadi,  shundan  85,3  foizi  issiqlik,  14,7  foizi  gidroelektr 
stansiyalarga to‘g‘ri keladi. Respublikada elektr energiya ishlab chiqarish 2002 yilda 49,3 mlrd. 
kvt soatga yetdi. 
Mamlakatda  ishlab  chiqarilgan  elektr  energiyaning  deyarli  37  foizi  sanoatda,  30  foizi 
qishloq xo‘jaligida, 2,5 foizi transportda, 0,5 foizi qurilishda ishlatiladi. 15 foiz elektr energiya 
iste’molchiga yetib borgunga qadar isrof bo‘ladi. 

---

58 
Elektr energiyasi ishlab chiqarishda Toshkent (45 foiz) va Sirdaryo (28,5 foiz) viloyatlari 
katta o‘rinni egallaydi. Shuningdek, Navoiy (15 foiz) viloyati, Qoraqalpog‘iston Respublikasi (6 
foiz), Farg‘ona (2,2 foiz) viloyatining ham ma’lum hissasi bor. 
Metallurgiya  sanoati  mamlakat  metallurgiya  majmui  uning  og‘ir  sanoatining  muhim 
tarkibiy  qismi  bo‘lib,  u  butun  sanoat  ishlab  chiqarishning  13,9  foiz  mahsulotini  beradi.  Ushbu 
sanoat  majmui  respublikada  tarkib  topgan  rangli  metallurgiya  va    qora  metallurgiya  sanoat 
tarmoqlarini o‘z ichiga oladi.