O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

O‘zbekiston aholisining viloyatlar bo‘yicha taqsimlanishi  
va zichligi (2002 yil 1 yanvar) 
 
 
Viloyatlar 
Jami aholi 
 
soni (mln. 
kishi) 
Foiz 
his 
shahar aholisi 
qishloq aholisi 
Aholi 
zichligi 1 
kv.km. 
mln. 
kishi 
foiz 
his. 
mln. 
kishi 
foiz 
his. 
Qoraqalpog‘iston 
respublikasi 
1,5 
6,1 
0,7 
48,2 
0,7 
51,8 
8,9 
Andijon 
2,3 
8,9 
0,6 
29,9 
1,4 
70,1 
510,3 
Buxoro 
1,5 
5,8 
0,4 
31,8 
0,9 
68,2 
34,9 
Jizzax 
1,1 
3,9 
0,2 
31,2 
0,6 
68,8 
46 
Qashqadaryo 
2,3 
8,7 
0,5 
25,8 
1,5 
74,2 
73,5 
Navoiy 
0,8 
3,2 
0,3 
40,5 
0,4 
59,5 
7,1 
Namangan 
2,0 
7,8 
0,7 
37,7 
1,1 
62,3 
254,8 
Samarqand 
2,8 
10,9 
0,7 
27,7 
1,8 
72,3 
156,1 
Surxandaryo 
1,8 
7,01 
0,3 
20,9 
1,3 
79,9 
84,2 
Sirdaryo 
0,7 
2,7 
0,2 
30,9 
0,4 
69,1 
131,8 
Toshkent 
2,4 
9,7 
0,9 
40,8 
1,3 
59,2 
153,3 

---

Farg‘ona 
2,7 
10,9 
0,7 
29,2 
1,8 
70,8 
385,8 
Xorazm 
1,4 
5,4 
0,3 
24,2 
0,9 
75,8 
218,3 
Toshkent shahri 
2,1 
8,9 
2,1 
100 
- 
- 
- 
Respublika 
bo‘yicha 
25,4 
100 
91,1 
37,8 
16,3 
62,2 
53,9 
 
Hududiy  joylashuv  va  zichligi  respublika  iqtisodiy  rayonlari  bo‘yicha  ham  keskin 
farqlanadi.  Eng  yuqori  zichlik  Farg‘ona  iqtisodiy  rayoni  hissasiga  to‘g‘ri  keladi.  Unda  har  1 
km
2
ga  o‘rtacha  416  kishi  joylashgan.  Aholining  o‘rtach  zichligi  ko‘rsakichiga  ko‘ra,  Farg‘ona 
vodiysi  MO  davlatlari  orasida  eng  yuqori  o‘rinda  turadi.  1920  yillardan  boshlab  Mirzacho‘l, 
keyinchalik Jizzax cho‘llarning o‘zlashtirilishi tufayli Mirzacho‘l iqtisodiy rayoni aholi zichligi 
tobora ortib bormoqda. Bu yerda o‘rtacha zichlik 93 kishini tashkil etadi. 
2. Aholining tabiiy o‘sishi va migratsiyasi. 
O‘zbekiston aholisi asosan tabiiy ko‘payish 
natijasida oshib boradi. Bu omilning roli hamma vaqt ham yuqori bo‘lgan. Eng so‘nggi yillarda 
esa u aholi soni o‘sishining birdan bir manbai bo‘lib kelmoqda.  
Mamlakat  aholisini  urushdan  keyingi  yillaridagi  o‘sishini  ko‘rib  chiqadigan  bo‘lsak, 
1945-1950 yillarda bir million kishiga, 1960-1970 yillarda 3,4 mln. kishiga, 1980-1990 yillarda 
4,6 mln.  ishiga, 1990-1999  yillarda 3,7  mln. kishiga ko‘paydi.  Aholining  yillik o‘rtacha o‘sishi 
1865-1917 yillar o‘rtasida 0,65 foizni, urush yillari 3,8 foizni, 1960-1990 yillar 3,8 foizni, tashkil 
qilgan. Raqamlardan bilinib turibdiki yillar o‘tgan sayin aholining o‘rtacha o‘sishi oshib borgan. 
Albatta  bu  bir  qancha  omillarga  bog‘liq.  Biroq,  ta’kidlash  joizki,  90-yillarda  aholining  takror 
barpo bo‘lish  jarayonida  jiddiy o‘zgarishlar  yuz berdi, endi Respublikamizni an’anaviy  holatda 
to‘g‘ilish yoki tabiiy ko‘payish yuqori mamlakat sifatida ta’riflash uncha to‘g‘ri emas. To‘g‘ilish 
koeffitsiyentining keskin qisqarishi eng so‘nggi yillarga to‘g‘ri keladi. Masalan, to‘g‘ilish 1990 
yilda  33,7  promiliga  teng  bo‘lgan  holda,  1999  yilda  birdaniga  22,3  promeliga  tushib  qolgan, 
ya’ni bu qisqa davrda mazkur ko‘rsatkich 11,4 punktga, yoki 1,5 martaga kamaygan. 2001 yilda 
Respublikada to‘g‘ilish 20,5 promilega teng bo‘lgan. 
O‘zbekiston  sharoitida  kichik  shaharchalarning  ko‘pchiligida  real  demografik  vaziyat 
oddiy qishloqlardagi holatga o‘xshab ketadi. Ammo. shu bilan birga ta’kidlash lozimki, ba’zi bir 
yuqori  darajada  sanoatlashgan  shaharlarda  to‘g‘ilish  darajasi  ancha  past.  Masalan,  2000  yil 
ma’lumotlariga ko‘ra, to‘g‘ilish  har 1000 aholiga Chirchiqda 12,5, Kogonda 13,9 kishi.  Hatto  
tipik sharqona shaharlarimizda ham (Samarqand, Buxoro, Qo‘qon va b.) mazkur ko‘rsatgich 14-
15 promellega teng.  
Viloyatlar  bo‘yicha  to‘g‘ilish  va  tabiiy  ko‘payishning  nisbatan  yuqori  ko‘rsatkichlari 
Qashqadaryo  va  Surxondaryo  ,  ularning  past  darajasi  esa  Toshkent  va  Navoiy  viloyatlarida 
kuzatiladi.  Bu  ikki  viloyatda  tabiiy  ko‘payish  14,0-14,5  promelleni  tashkil  etadi.  O‘lim 
ko‘rsatkichlarida  uncha  katta  tafovut  yo‘q,  uning  eng  kam  miqdori  to‘g‘ilish  ancha  yuqori 
bo‘lgan  Qashqadaryo  viloyatida  bo‘lib,  bunday  nisbat  mazkur  hududda  aholi  sonining  tezroq 
ortib borishiga olib keladi.