O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

 
 
 
 
 
 
6-mavzu: O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AHOLISI VA MEHNAT  RESURSLARI 
 
                              Reja: 
 
1.
 
Aholi soni, zichligi va joylanish xususiyatlari. 
2.
 
Aholining tabiiy o‘sishi va migratsiyasi. 
3.
 
Aholini tarkibiy tuzilishi. 
4.
 
Shahar va qishloq aholisi. 
5.
 
Mehnat resurslari va ulardan foydalanish. 
 

---

1. 
Aholi soni, zichligi va joylanish xususiyatlari.
 O‘zbekiston Respublikasi aholi soniga 
ko‘ra  dunyodagi  o‘rta  darajadagi  mamlakat  hisoblanadi.  Uning  aholisi,  1  yanvar  2002  yil 
ma’lumotlari bo‘yicha 25,1 mln. kishini tashkil etadi. 
Respublika, aholisi turli davrlarda har xil suratlar bilan o‘sib borgan. Masalan, 1897 yil, 
ya’ni o‘sha  yilda o‘tkazilgan  birinchi Umumrossiya aholi ruyxatga ko‘ra,  hozirgi O‘zbekiston 
hududida  3948  ming  kishi  yashagan.  1913  yilda  u  4331  ming  kishini  tashkil  qilgan.  Birinchi 
Butun ittifoq, aholi ruyxati (1926) esa bu yerda 4620 ming kishini qayd etgan. 
Ikkinchi jahon urushi arafasida, ya’ni 1939 yilda O‘zbekiston aholisi 6347 ming kishidan 
iborat  bo‘lgan  va  u  keyingi  1959  yil  aholi  ruyxatiga  ko‘ra  8119  ming  kishiga  yetgan.  Sobiq 
Ittifoqda  o‘tkazilgan  so‘nggi  aholi  ro‘yxati  O‘zbekistonda  19780  ming  kishini  qayd  qilgan. 
Mamlakat aholi sonining keyingi yillardagi o‘zgarib borishi jadvalda keltirilgan. 
Aholi  salmog‘iga  ko‘ra  Samarqand  viloyati  birinchi,  Farg‘ona-ikkinchi  va  Toshkent 
viloyati uchinchi o‘rinda turadi. Demografik salohiyatning eng past miqdori Navoiy va Sirdaryo 
viloyatlarida. 
Respublika  hududining  tabiiy  sharoiti,  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish  imkoniyatlarining 
turli-tumanligi  aholi  joylashuviga  ham  ta’sir  qiladi.  Mamlakat  bo‘yicha  aholi  joylashuvining 
o‘rtacha zichligi 1km
2
 ga 55,4 kishidan iborat bo‘lgan holda u Navoiy viloyatidagi 7,1 kishidan, 
Andijon viloyatidagi 515,6 kishigacha farq qiladi (bu boradagi ichki tafovut 70 martadan ziyod). 
Tarixan  aholi  mamlakatimizning  sug‘oriladigan  voha  va  vodiylarida  zich  joylashgan. 
Chunonchi,  bu  ko‘rsatkich  Farg‘ona,  Namangan,  Xorazm  vilotyalarida  ham  ancha  yuqori, 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi hamda Navoiy viloyati mamlakat hududining 61,9 foizini tashkil 
qilsada,  bu  yerda  mamlakat  aholisining  atiga  9,3  foizi  yashaydi,  shu  bois,  aynan  shu  ikki 
ma’muriy birlik respublika aholisi joylashuvining o‘rtacha ko‘rsatkichiga jiddiy ta’sir etadi. 
Mirzacho‘l  va  Qarshi  cho‘li,  Jizzax  va  Sherobod  cho‘llarining  o‘zlashtirilishi,  ma’dan 
konlarini  ishga  tushirish  evaziga  yangi  sanoat  markazlarining  barpo  qilinishi  oqibatida  o‘nlab 
yangi  shahar  va  shaharchalar  bunyod  qilindi.  Natijada  aholining  mamlakat  regionlarida 
joylashuvida  katta o‘zgarishlar yuz berdi, shahar va qishloq aholisining nisbati hamda aholining 
hududiy joylashuvida muhim siljishlar sodir bo‘ldi. 
Umuman  olganda  Respublika  aholi  joylashuvi  ko‘p  jihatdan  gidrografik  shaxobchalar-
sug‘oriladigan  daryo  va  irrigatsiya  inshoatlari  bilan  belgilanadi.  Respublikada  aholi  sonining 
ko‘payishi  natijasida  yangidan  yangi  manzilgohlari  vujudga  kelmoqda,  buning  natijasida  aholi 
zichligidagi katta tafovutlar qisqarib bormoqda.